Το νερό

http://www.skai.gr/master_story.php?id=91185


Το νερό (Η2Ο) αποτελεί τη μοναδική ουσία που υπάρχει στη φύση και με τις τρεις μορφές της ύλης. Η χημική αυτή ένωση των δύο στοιχείων και τριών ατόμων καλύπτει τα τρία τέταρτα της επιφάνειας της Γης και κατά το ίδιο ποσοστό περίπου δομεί την ανθρώπινη ύπαρξη.Το νερό ταυτίζεται συχνά με τη ζωή. Κατά τον Αριστοτέλη είναι ένα από τα τέσσερα στοιχεία τα οποία μαζί με τη φωτιά, τον αέρα και τη γη, συνθέτουν τον κόσμο. Στις μέρες μας η επιστήμη δέχεται ότι η ζωή γεννήθηκε στο νερό και ότι η ύπαρξή του είναι αναγκαία για τη διατήρηση και την ανάπτυξή της, και για την επιβίωση κατ' επέκταση των σύγχρονων κοινωνιών. Το 70% περίπου του βάρους των οργανισμών οφείλεται στην ποσότητα νερού που περιέχουν . Ενώ υπάρχουν μορφές ζωής που δεν έχουν ανάγκη το οξυγόνο (αναερόβια βακτήρια), δεν υπάρχουν οργανισμοί που μπορούν να ζήσουν χωρίς νερό. Ο άνθρωπος για παράδειγμα μπορεί να ζήσει αρκετές εβδομάδες χωρίς τροφή, χάρη στα αποθέματα λίπους που έχει, δεν αντέχει όμως χωρίς νερό περισσότερο από λίγες (3-4) μέρες. Το νερό στη γλώσσα μας έχει διπλό όνομα: ύδωρ - νερό. Η λέξη ύδωρ προέρχεται από την αρχαία ελληνική γλώσσα και η σημερινή της χρήση αφορά συνήθως στο χημικώς καθαρό νερό. Η λέξη νερό επικράτησε κατά τα βυζαντινά χρόνια και προέρχεται από το ουδέτερο του επιθέτου νηρός (πρόσφατος, φρέσκος). Η συνεκφορά της φράσης "νεαρόν ύδωρ", στην οποία το επίθετο υπερίσχυσε του ουσιαστικού, απέδωσε στη λέξη νερό τη σημερινή της σημασία. Η σημασία του νερού ως αστείρευτη πηγή ζωής αναγνωρίστηκε από τα πανάρχαια χρόνια απ' όλες τις ανθρώπινες κοινωνίες. Οι μεγάλοι αρχαίοι πολιτισμοί της Μεσοποταμίας, της Αιγύπτου, της Κίνας και της Ινδίας στήριξαν την ανάπτυξή τους στο νερό των ποταμών Τίγρη, Ευφράτη, Νείλου, Κίτρινου ποταμού, Γάγγη και Ινδού
Αλλά και ο αρχαίος ελληνικός πολιτισμός αναπτύχθηκε κοντά στο νερό (Αιγαίο - Μεσόγειος). Η δύναμη που έδινε το νερό στις αρχαίες κοινωνίες, έκανε τους ανθρώπους να το λατρέψουν. Πέρα από αντικείμενο λατρείας το νερό θεωρήθηκε ένα από τα βασικότερα στοιχεία κοσμογονίας σε όλους τους πρωτόγονους λαούς. Στις πανάρχαιες δοξασίες των λαών, όπως σώζονται στις μυθολογίες τους, το νερό αποτελεί στοιχείο εξαγνισμού και κάθαρσης και η ζωοποιός του δύναμη συνδέθηκε με μαγικές και θεραπευτικές ιδιότητες. Το διαυγές νερό συμβολίζει την αγνότητα και γι' αυτό τελετουργικές διαδικασίες όπως το καθαρτήριο νίψιμο, το ράντισμα ή η κατάδυση στο νερό συναντώνται σε πάρα πολλούς αρχαίους λαούς (αρχαίοι Έλληνες, Ρωμαίοι, Άραβες, Εβραίοι, Ζουλού, Ινδουϊστές).Στην ελληνική και την ξένη μυθολογία η δύναμη του νερού προσωποποιείται κι εκφράζεται με θεότητες. Θεός της θάλασσας είναι για τους Έλληνες ο Ποσειδώνας, για τους Ρωμαίους ο Neptunus, για τους Ινδούς ο Βαρούνα, για τους Σκανδιναβούς ο Όεγκιν. Στην ελληνική μυθολογία πλήθος μύθων αναφέρονται σε θαλάσσιες θεότητες (Ποσειδώνας, Νηρέας, Γλαύκος, Τρίτωνας, Πρωτέας, Σειρήνες κ.ά.), με υπέρτατο θεό της θάλασσας και των υδάτων τον Ποσειδώνα, στον οποίο αντιστοιχεί και η αόριστη και γενική έννοια του Ωκεανού. Στον Όμηρο ο Ωκεανός χαρακτηρίζεται ως "ο πατήρ των Θεών" ο οποίος περιβάλλει κυκλικά τη Γη και είναι η πηγή "όθε αναβρύζει κάθε θάλασσα, κάθε ποτάμι, κάθε πηγή και κεφαλόβρυσο, κάθε βαθύ πηγάδι" (Ιλιάδα, Φ 196). Για τους αρχαίους Έλληνες η κοσμογονική δράση του Ωκεανού πραγματοποιείται μετά την ένωσή του με την Τηθύ απ' όπου προκύπτουν οι ποταμοί και οι Νύμφες. Ποτάμια που θεοποιήθηκαν είναι ο Ασωπός, ο Αλφειός, ο Λάδωνας κ.ά. με σημαντικότερο τον Αχελώο. Το όνομά του σημαίνει όλα τα νερά που ρέουν και σε νομίσματα και αγγεία παριστάνεται άλλοτε σαν ανθρωπόμορφος ταύρος και άλλοτε σαν άνδρας με κέρατα. Μικρότερες θεότητες του νερού που λατρεύονταν από τους αρχαίους Έλληνες με πολύ σεβασμό αποτελούν οι Νύμφες και οι Ναϊάδες που συχνάζουν σε πηγές, ρυάκια και κρήνες και είναι σύμβολο γονιμότητας, νεότητας και υγείας.Στη λαϊκή μας παράδοση η λατρεία των νερών πέρασε από τους αρχαίους προσωποποιημένους ποταμούς και στη χριστιανική πίστη. Πολλοί άγιοι της εκκλησίας αντικατέστησαν παλιότερες θεότητες των νερών όπως π.χ. ο Άγιος Νικόλαος, προστάτης της θάλασσας και των ναυτικών κατ' αναλογία του Ποσειδώνα. Οι χριστιανοί βαφτίζονται στο νερό για να εξαγνιστούν από το προπατορικό αμάρτημα και να λάβουν την ευλογία του Αγίου Πνεύματος. Στην αρχική μάλιστα περίοδο του Χριστιανισμού για να επιδρά η "χθόνια δύναμη" του νερού η βάφτιση έπρεπε να γίνεται σε πηγή ή ποταμό. Κατά τη λαϊκή αντίληψη το δωδεκαήμερο πριν από τα Θεοφάνια όταν "τα νερά είναι αβάφτιστα" ανεβαίνουν στη γη οι Καλικάντζαροι κι ενοχλούν τους ανθρώπους, αλλά ο αγιασμός των νερών διώχνει κάθε δαιμονικό από τη φύση. Τα Θεοφάνια είναι μεγάλη γιορτή για το λαό γιατί γιορτάζεται η βάφτιση του Χριστού και όπως διδάσκει και η εκκλησία: "σήμερον των υδάτων αγιάζεται η φύσις". Η χριστιανική λαϊκή πίστη θεωρεί θαυματουργό με θεραπευτικές ιδιότητες το νερό των αγιασμάτων, δηλαδή νερό των πηγών που σύμφωνα με την παράδοση έχει αγιαστεί από την Παναγία ή από κάποιον Άγιο και γι' αυτό το πίνουν με ευλάβεια.Η φαντασία, η ποιητική αλλά και σατιρική διάθεση του λαού μας, αποτύπωσε τη δύναμη την ποικιλομορφία και την αξία του νερού σε παροιμίες, αινίγματα κι εκφράσεις σχετικές πλουτίζοντας έτσι κι ομορφαίνοντας το λαϊκό μας λόγο. Μερικές παροιμίες που συνδέονται με το νερό και έχουν αλληγορική σημασία είναι: "πολλές φορές πάει η στάμνα για νερό, μα κάποτε σπάζει", δηλώνει πως ενώ συχνά επιχειρούμε κάτι ριψοκίνδυνο και πετυχαίνουμε δεν πρέπει να το θεωρούμε δεδομένο, γιατί κάποτε θα αποτύχουμε. Η παροιμία "το νερό με τη φωτιά δεν συμπεθεριάζουν", χρησιμοποιείται για πράγματα εντελώς αντίθετα. Για να δείξουμε ότι με επιμονή και υπομονή μπορούμε να επιτύχουμε πάρα πολλά, αλλά και για να δηλώσουμε την αξία της αποταμίευσης λέμε την παροιμία "σταλαγματιά - σταλαγματιά γεμίζει η στάμνα η πλατιά". Σε όλη την Ελλάδα συναντούμε παροιμίες σχετικές με τα ελληνικά ποτάμια που παρομοιάζουν την ορμητικότητα ή την ηρεμία τους με ανθρώπινες συμπεριφορές όπως π.χ. "από σιγανό ποτάμι να φοβάσαι", για τους ύπουλους ανθρώπους, "το βαθύ ποτάμι δεν βροντάει", "αψύ ποτάμι πέρασ' το, το σιγανό αναμέρα το" κ. ά.. Σε μικρούς και μεγάλους αρέσουν ιδιαίτερα τα αινίγματα που ακονίζουν με ευχάριστο τρόπο το μυαλό και παράλληλα ψυχαγωγούν. Ορισμένα που σχετίζονται με το νερό κι εκφράζουν τις μορφές και τις ιδιότητές του, τον κύκλο και την αξία του είναι:
"Το πιο θεριό του κόσμου είμαι κι όμως δε ζειούτε δέντρο, ούτε φυτό, ούτε κανένα ζωντανό χωρίς εμένα." (νερό) "Σαν με πίνουν τι με κάνουν τους ξεφεύγω και με χάνουν. Ως τα σύννεφα ανεβαίνω, κι αν αστράψει κατεβαίνω.Στα ποτάμια μέσα τρέχω και στη θάλασσα ξεπέφτω.Πίσω απάνω ανεβαίνω και σαν βρέξει κατεβαίνω." (κύκλος νερού)"Η κεφαλή του στο βουνό κι η ουρά του στο γιαλό." (ποτάμι)"Βάρη αμέτρητα βαστά στη ράχη την πλατιά, μα να σηκώσει δεν μπορεί ούτε βελόνι ελαφρύ ούτε έναν κόκκο άμμο." (θάλασσα)"Γνωστός ζωγράφος ήσυχα ζωγραφίζει και μ' άσπρο χρώμα όλα τα χρωματίζει." (χιόνι)
Η λαϊκή παράδοση χρησιμοποίησε τη λέξη νερό πολλές φορές μεταφορικά και πολλές φορές έδωσε σ' αυτό υπερφυσικές ιδιότητες, για παράδειγμα:μπήκε το νερό στο αυλάκι = όταν έχει γίνει η δύσκολη αρχή για κάτι και προοιωνίζεται εύκολη η συνέχεια, πνίγεται σε μια κουταλιά νερό = όταν κάποιος τα χάνει πολύ εύκολα, φέρνω κάποιον στα νερά μου = κάνω κάποιον να συμφωνήσει μαζί μου, μοιάζουν σα δυο σταγόνες νερό = όταν αναφερόμαστε σε πολύ μεγάλη ομοιότητα, έχασε τα νερά του = αισθάνεται αμηχανία λόγω αλλαγής περιβάλλοντος, δε δίνει του αγγέλου του νερό = ο φιλάργυρος και ηθικώς ανάλγητος, θα μας κόψει το νερό από τα πράσα = θα μας κάνει ασήμαντη ζημιά, χίλια ρέματα νερό = όταν κάποιος έχει πόρους από πολλές πηγές, κουβαλάω νερό στο μύλο του = συμβάλλω στην εξυπηρέτηση των συμφερόντων τουΆπειρα είναι τα επίθετα που προσδιορίζουν το νερό ανάλογα με τις ιδιότητες και τη χρήση του. Μπορεί να είναι κρύο, δροσερό, ζεστό, χλιαρό, καθαρό, βρώμικο, πόσιμο, χλωριωμένο, επιτραπέζιο, γλυφό, γάργαρο, βρόχινο, θαυματουργό, αφαλατωμένο, υφάλμυρο, ποτιστικό, ανθρακούχο, φυσικό, ιαματικό, μεταλλικό, αποσταγμένο, μαλακό, σκληρό, αγιασμένο κ.ά..Ο λαός επίσης θεωρεί το νερό ως σύμβολο ευτυχίας, ευγονίας, αφθονίας και κάθαρσης. Είναι γνωστό ότι κατά τον παραδοσιακό γάμο η νύφη πριν να πάει στην εκκλησία για να στεφανωθεί, οδηγείται σε κάποια βρύση όπου τρέχει άφθονο και γάργαρο νερό. Εκεί λέγονται ευχές για ευτυχία και ευγονία του ζευγαριού. Στο νερό κάνουν αυτές τις ευχές γιατί το θεωρούν σύμβολο ευτυχίας. Δίκαια θεωρείται και σύμβολο αφθονίας γιατί "το νερό είναι πλούτος".
Πηγή:
http://kpe-kastor.kas.sch.gr/the_lake/water.htm/water_in_folklore.htm