Ο Αριστοτέλης, ο Λούθηρος, και η Βούλα του Αντίχριστου

Την Άνοιξη του 1517 ο Λούθηρος γράφει σε ένα φίλο του στην Erfurt :

«Η θεολογία μας, και εκείνη του Αγ. Αυγουστίνου, προχωρούν και, με τη βοήθεια του Θεού, θα επικρατήσουν στο Πανεπιστήμιο. Ο Αριστοτέλης βαθμιαία εκθρονίζεται και η τελική πτώση του ίσως είναι θέμα χρόνου. ...Κανείς δεν πηγαίνει σε κάποιο μάθημα, εκτός και αν ο καθηγητής διδάσκει τη δική μας θεολογία, δηλαδή τη θεολογία της Βίβλου, του Αγ. Αυγουστίνου, ή κάποιου άλλου θεολόγου εκκλησιαστικής περιωπής. Είμαι αρκετά βέβαιος ότι η Εκκλησία δεν πρόκειται να αναμορφωθεί, παρά μόνον αν αφαιρέσει το νόμο των Κανόνων, τη σχολαστική θεολογία, τη φιλοσοφία και τη λογική, έτσι όπως διδάσκονται σήμερα, και τα αντικαταστήσει με κάτι άλλο.»

Ο Λούθηρος, στις 31 Οκτωβρίου 1517, θυροκολλά ο ίδιος τις περίφημες 95 Θέσεις του στην είσοδο της εκκλησίας του κάστρου της Wittenberg και ανακοινώνει πως είναι έτοιμος να τις υποστηρίξει δημόσια. Πάντως, σύμφωνα με τη σύγχρονη ιστορική έρευνα, η θυροκόλληση των Θέσεων αποτελεί μάλλον έναν από τους μύθους σχετικά με το Λούθηρο. Φαίνεται πως η αφήγηση του συγκεκριμένου περιστατικού οφείλεται στο Μελάγχθονα, τον ικανότερο και πιο έμπιστο από τους συνεργάτες του, που ανέφερε αυτό το συμβάν μόνο μετά το θάνατο του Λούθηρου, πιθανότατα για να δώσει έμφαση στην αντίδραση του τελευταίου. Το βέβαιον είναι πως ο Λούθηρος απέστειλε αντίγραφο των Θέσεων στον Albrecht (ο οποίος ενημέρωσε αμέσως τον Πάπα) και παράλληλα δημοσιοποίησε τις 95 Θέσεις του, αλλά μάλλον με διαφορετικό τρόπο. Οι Θέσεις ήταν γραμμένες στη Λατινική και καυτηρίαζαν τόσο τις καταχρήσεις στο ζήτημα των αφέσεων, όσο και τις γενικότερα εσφαλμένες δογματικές αρχές στις οποίες στηριζόταν η έκδοσή τους. Η 31 Οκτωβρίου 1517 σηματοδοτεί την επίσημη έναρξη της Μεταρρύθμισης.
Η Βούλα του Αντίχριστου
Στις 15 Ιουνίου 1520, ο Πάπας Λέων Ι' εκδίδει τη Βούλα "Exsurge Domine", με την οποία καταδικάζονται ως αιρετικές 41 από τις Θέσεις του Λούθηρου, ο ίδιος καλείται σε διάστημα 60 ημερών να αποκηρύξει δημόσια τις Θέσεις του και να επανέλθει στους κόλπους της Εκκλησίας, ενώ οι απανταχού πιστοί διατάσσονται να ρίξουν στη φωτιά όλα τα βιβλία του. Διαφορετικά, ο Λούθηρος και οι οπαδοί του θα αφορισθούν, θα συλληφθούν, και θα τιμωρηθούν ως αμετανόητοι αιρετικοί. Σε απάντηση, ο Λούθηρος γράφει το βιβλίο "Adversus execrabilem Antichristi bullam" (Εναντίον της βλάσφημης Βούλας του Αντίχριστου).
Ο Λούθηρος κλήθηκε σε απολογία ενώπιον της Δίαιτας (Βουλής) της πόλης Βορμς, στη Γερμανία, τον Απρίλιο του 1521.
Η απολογία του τελείωσε με τα εξής λόγια:

Εάν δε με πείσουν, με επιχειρήματα από την Αγία Γραφή ή με αδιάσειστη λογική, δεν μπορώ να αναιρέσω τις θέσεις μου, γιατί δεν πιστεύω στο αλάθητο του πάπα, ούτε στο αλάθητο των συνόδων, γιατί όλοι γνωρίζουν ότι πολλές φορές και οι πάπες και οι σύνοδοι έχουν σφάλει και έχουν πέσει σε αντιφάσεις. Εγώ έχω πειστεί από τα βιβλικά επιχειρήματα που έχω ήδη αναφέρει, και είμαι απόλυτα ενωμένος με το λόγο του Θεού. Δεν μπορώ και δε θέλω να ανακαλέσω τίποτα, γιατί δεν είναι ορθό, και αντίθετα είναι επικίνδυνο να πράττει κανείς αντίθετα με τη φωνή της συνείδησής του. Ο Θεός ας με βοηθήσει.

Η μετάφραση της Βίβλου
Το σημαντικότερο έργο του είναι η μετάφραση στα Γερμανικά, της Καινής Διαθήκης, από την ελληνική-λατινική έκδοση του Έρασμου. (μετέφρασε σε 11 εβδομάδες την Καινή Διαθήκη από τα ελληνικά, όχι πια στα λατινικά, αλλά στα γερμανικά, στηριζόμενος και στη μετάφραση που είχε κάνει μερικά χρόνια νωρίτερα ο Έρασμος).
Λούθηρος (για τη μετάφραση στα Γερμανικά):

«Είναι αυτοί δόκτορες; Κι' εγώ είμαι. Είναι μορφωμένοι; Κι' εγώ είμαι. Είναι κήρυκες τού λόγου; Κι' εγώ είμαι. Είναι θεολόγοι; Κι' εγώ είμαι. Είναι φιλόσοφοι; Κι' εγώ είμαι. Είναι συγγραφείς βιβλίων; Κι’ εγώ είμαι. Και θα καυχηθώ περισσότερο: Μπορώ να μεταφράζω τους Ψαλμούς και τους Προφήτες, κάτι που αυτοί δεν μπορούν να κάνουν. Μπορώ να ερμηνεύω κάτι που αυτοί δεν μπορούν… κι’ αν όλοι οι παπικοί γάιδαροι μανιάζουν και παθιάζονται ...»

Η μετάφραση αυτή, την οποία αναθεώρησε και επιμελήθηκε ο Μελάγχθων, εκδόθηκε στα 1534 σε έναν τόμο μαζί με τη μετάφραση της Παλαιάς Διαθήκης από θεολόγους του Πανεπιστημίου της Wittenberg, και αποτελεί μέχρι σήμερα (με ορισμένες γλωσσικές αναθεωρήσεις) την επίσημη Αγ. Γραφή της Γερμανικής Ευαγγελικής Εκκλησίας.
Αγαπάτε αλλήλους...
Στις 25 Δεκεμβρίου 1521, ο von Karlstadt κηρύττει από άμβωνος χωρίς άμφια αλλά με ενδυμασία χωρικού. Στις 31 Δεκεμβρίου, ομάδα πολιτών εισβάλλει βίαια σε μια εκκλησία κατά τη διάρκεια της λειτουργίας και αρχίζει να ψάλλει χλευαστικούς ύμνους σε βάρος της λατρείας. Τις περισσότερες από τις ταραχές αυτές (γνωστές ως "Ταραχές της Wittenberg") υποκινεί μια ομάδα ριζοσπαστών οπαδών της Μεταρρύθμισης, γνωστοί ως "Προφήτες της Zwickau", οι οποίοι κηρύττουν μια επίγεια Βασιλεία των Ουρανών, την κατάργηση των κοινωνικών τάξεων, και την κοινοκτημοσύνη.
Ο "Πόλεμος των Χωρικών".
Στην πόλη Stuehlingen της νοτιοδυτικής Γερμανίας ξεσπά εξέγερση των χωρικών με κύρια αιτήματα την κατάργηση της δουλοπαροικίας, την ελάφρυνση των φορολογικά εξοντωτικών μέτρων που ίσχυαν, και γενικά την αποτίναξη του αφόρητου καταδυναστευτικού ζυγού της άρχουσας τάξης των ευγενών αλλά και της Παπικής Εκκλησίας. Το κίνημα των χωρικών εξαπλώνεται ταχύτατα στη νότιο Γερμανία και στη συνέχεια και σε άλλες περιοχές, φθάνοντας μέχρι τη Θουριγγίαι βιαιοπραγίες εκ μέρους των στασιαστών κλιμακώνονται λαμβάνοντας ολοένα και περισσότερο απεχθείς μορφές, καθώς καταστρέφουν και ερημώνουν πύργους, μονές, εκκλησίες, ενώ σφάζουν ανελέητα οποιονδήποτε θεωρούν αντίπαλό τους. Ετσι ο Λούθηρος αναγκάζεται να γράψει ένα τετρασέλιδο φυλλάδιο με τίτλο "Κατά των ληστρικών και δολοφονικών ορδών των χωρικών" και απευθύνεται στους ευγενείς καλώντας τους να ασκήσουν τη νόμιμη εξουσία τους και να καταστείλουν πάση θυσία το κίνημα των χωρικών. Μετά από εκτεταμένες σφαγές και από τις δύο πλευρές, οι χωρικοί ηττώνται, ενώ οι ηγέτες τους συλλαμβάνονται και αποκεφαλίζονται στα τέλη Μαΐου του 1525.
Σημειωτέον ότι αυτός ο ενδοχριστιανικός πόλεμος υπήρξε ίσως ο χειρότερος πόλεμος στην Ευρώπη με 100.000 άμεσα θύματα χωρίς να υπολογίσουμε τους χιλιάδες τραυματίες που υπέκυψαν στα τραύματα τους, ενώ τους ανάπηρους πολέμου τους θανάτωναν κρεμώντας τους σε δένδρα καθώς τα φεουδάτα δεν μπορούσαν να τους συντηρήσουν.
Και στην Ελλάδα;
Αλλά και η βυζαντινή Ανατολή δεν ήταν απαλλαγμένη από αντίστοιχες συστηματικές εξοντώσεις «αιρετικών» ή «άθεων», συχνότερα όμως με εθνοφυλετικά και πολιτικά ελατήρια, όπως στα χρόνια του Νικηφόρου Φωκά και των Κομνηνών.
Στα τέλη του 11ου αιώνα καταδικάζονταν και αφορίζονταν «νεωτεριστές» φιλόσοφοι, όπως ο Ιωάννης Ιταλός, ενώ στα μέσα του 15ου αιώνα έδινε ο Γεώργιος Σχολάριος, μετέπειτα και με επιλογή του Μωάμεθ Β', Πατριάρχης Γεννάδιος, οδηγίες (= ... να αφαιρείτε τη ζωή στους όντως ασεβείς και πανούργους Ελληνιστές με φωτιά, με σίδηρο και με κάθε άλλο τρόπο ... ξυλοφόρτωνε, φυλάκιζε, στη συνέχει κόβε τη γλώσσα, μετά κόβε το χέρι και, αν παρ' όλα αυτά παραμένει ακόμα κακός, πέταξέ τον στο βυθό της θάλασσας.- από επιστολή του Σχολάριου προς τον κυβερνήτη της Πελοποννήσου, «Παλαιολόγια - Πελοποννησιακά» από τον Σ. Λάμπρου)- για τον τρόπο αντιμετώπισης όσων προτιμούσαν την αρχαιοελληνική φιλοσοφία από τη βυζαντινή θρησκοληψία!
Η „θρησκευτική ελευθερία“
Το 1555, υπογράφεται στη Δίαιτα της Augsburg η ομώνυμη συνθήκη, σύμφωνα με την οποία καθιερώνεται η αρχή "ejus regio, cujus religio", δηλαδή σε κάθε γερμανικό κράτος, η θρησκεία του ηγεμόνα είναι και το θρήσκευμα των πολιτών, ενώ όσοι αποτελούν θρησκευτική μειονότητα, έχουν το δικαίωμα να μεταναστεύσουν σε άλλο κράτος.
Η „θρησκευτική ελευθερία“ σε αυτή την μορφή θα περιμένει μέχρι και μετά τη Συνθήκη της Βεστφαλίας, μετά το τέλος του Τριακονταετούς Πολέμου, στα 1648 , μέχρι σήμερα.
Νίκος Σάμιος

Πηγές
http://www.gec.gr/history/luther.htm, http://sfrang.com/historia/parart070.htm#2