Η ΑΡΧΑΙΑ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΤΩΝ ΚΡΥΣΤΑΛΛΩΝ & Η ΕΠΙΣΤΗΜΗ ΤΗΣ ΟΠΤΙΚΗΣ
(Αποκλειστικότητα του Αλφειού)
Αδριανός Μπεζούγλωφ
Βρίσκουμε πληροφορίες ενδείξεις αλλά και αποδείξεις για την ύπαρξή τους στην αρχαία Ελληνική Γραμματεία και τους φακούς ως ευρήματα σε πολλά μουσεία του κόσμου. Υπάρχει όμως ένα αόρατο χέρι το οποίο φροντίζει όχι μόνο να μην αποκαλυφτεί αυτή η τεχνολογία των προγόνων μας με πολλά ευρήματα να είναι κρυμμένα ή να μην αναδεικνύονται αλλά και οι μεταφραστές των αρχαίων κειμένων εσκεμμένα παραποιούν τις λέξεις των κειμένων αυτών που αναφέρονται στη συγκεκριμένη τεχνολογία 
ώστε να παραμένει η τέχνη της οπτικής, η χρήση και οι εφαρμογές της σε ότι αφορά στους αρχαίους μας προγόνους στο σκότος. Σε αυτήν την εργασία θα προσπαθήσω να παρουσιάσω αρκετές και άγνωστες πτυχές της «χαμένης» τεχνολογίας αυτής έχοντας ως οδηγό αρχαιολογικά ευρήματα, αποδείξεις, αρχαία κείμενα και σύγχρονη βιβλιογραφία. Για περισσότερες πληροφορίες, εμπεριστατωμένη και ενδελεχή μελέτη θα σας παραπέμψω στην αγγλική έκδοση του βιβλίου The Crystal Sun (1999) του Robert Temple το οποίο είχε ανακοινωθεί εδώ και μία δεκαετία ότι θα μεταφραστεί στην Ελληνική γλώσσα αλλά δεν προχώρησε η μετάφραση και κυκλοφορία του ως τώρα. Ο Robert Temple είναι επίσης ο συγγραφέας του The Sirius Mystery καθώς και άλλων ενδιαφερόντων βιβλίων όπως το The Sphinx Mystery και το Egyptian Dawn το οποίο συνέγραψε με τον Δόκτωρα Ιωάννη Λυριτζή ο οποίος χρονολόγησε και τις πυραμίδες της Αιγύπτου αλλά και του Ελληνικού (Η χρονολόγηση της Πυραμίδας του Ελληνικού είχε ως αποτέλεσμα την δια νόμου απαγόρευση χρονολόγησης των Ελληνικών Πυραμίδων).
ΟΙ ΧΑΜΕΝΕΣ ΛΕΞΕΙΣ
Οι «λόγιοι» οι οποίοι μεταφράζουν τα κείμενα των αρχαίων Ελλήνων και Λατίνων συγγραφέων έχουν αφαιρέσει πολλές λέξεις που έχουν να κάνουν με την οπτική με την δικαιολογία ότι αυτές ήταν λάθη των αρχαίων. Κατόπιν εφόσον τις έχουν αντικαταστήσει με νέες λέξεις δικής τους εμπνεύσεως έχουν πεί ότι δεν υπάρχει καμία γραπτή μαρτυρία για την οπτική. Εκείνοι είναι όμως κυρίως υπεύθυνοι για την εξαφάνιση της επιστήμης αυτής από την ιστορία.
Το 1928 στο περιοδικό The Antiquaries Journal (Αγγλία) ο συγγραφέας H.C. Beck έγραψε ένα άρθρο με τίτλο «Early Magnifying Lenses». Στο εν λόγω άρθρο ο συγγραφέας επιμένει με πολύ ενθουσιασμό στην ύπαρξη μεγεθυντικών φακών και δίδει αρκετά παραδείγματα: Αιγυπτιακά, Καρχηδονιακά και Μινωϊκά.
Στο Βρεττανικό μουσείο υπάρχουν πινακίδες απ” την Βαβυλώνα όπου αναφέρονται αρχεία παρατηρήσεων του πλανήτη Dilbat ο οποίος δεν είναι ορατός με γυμνό μάτι.
Στους αρχαίους Έλληνες και στους Κινέζους υπάρχουν παραδόσεις που υπαινίσσονται αστρονομική γνώση φαινομένων όπως τα φεγγάρια του Διός υποτιθέμεναπρωτοπαρατηρηθέντων από τον Γαλιλαίο, καθώς και των δαχτυλιδιών του Κρόνου. Όμως τα δύο αυτά φαινόμενα είναι καταγεγραμμένα από την φυλή των Dogon στην Αφρική. Οι Dogon επίσης κατέγραψαν και άλλες αστρονομικές γνώσεις όπως το τριπλό άστρο του Σείριου το οποίο είναι αδύνατον να έχει παρατηρήσει αυτή η αφρικανική φυλή χωρίς τη χρήση τηλεσκοπίου – Το τριπλό άστρο του Σειρίου αναγνωρίστηκε ως τριπλόΣείριος Α” Β” & Γ” στην δεκαετία του ’80 . Σύμφωνα με τον Robert Temple οι γνώσεις αυτές είχαν δοθεί στους Dogon από τους Μινύες οι οποίοι είχαν εγκατασταθεί στις περιοχές αυτές από τους προ-ομηρικούς χρόνους.
ΤΥΠΟΙ ΦΑΚΩΝ
Οι παρακάτω τύποι φακών έχουν βρεθεί σε αρχαιολογικούς χώρους. Ακολουθούν παραδείγματα από αρχαιολογικά ευρήματα.
a) plano-convex – επίπεδη η μία πλευρά κυρτή η άλλη
b) plano-concave – επίπεδη η μία πλευρά κοίλη η άλλη
c) biconvex – δύο κυρτές πλευρές
d) biconcave – δύο κοίλες πλευρές
e) convex-meniscus κυρτός μηνίσκος (μήνις- το αρχαιότερο όνομα της σελήνης)
Η ΑΡΧΗ ΤΗΣ ΑΝΑΖΗΤΗΣΗΣ – Ο ΦΑΚΟΣ LAYARD
Φωτογραφία Robert Temple Βρεττανικό Μουσείο. Ο φακός Layard ταιριάζει απόλυτα στο ανθρώπινο μάτι.
Στο Βρεττανικό μουσείο υπάρχει ένας φακός με το όνομα Layard αριθμός 12091 στο τμήμα Δυτικών Ασιατικών Αρχαιοτήτων (Western Asiatic Antiquities). Ο φακός αυτός βρέθηκε σε ανασκαφή από τον Austen Henry Layard το 1849 ή το 1853. Κατά περιόδους έχει ονομαστεί ο φακός της Νινευί ή Νιμρούδ ή Ασσυριακός ή Sargon. Βρέθηκε στη Νινευί στην Ασσυριακή πρωτεύουσα Kalhu που συχνά αναφέρεται και ως Nimrud. Τον Οκτώβρη του 1883 εξεδόθη (ανακοινώθηκε επίσημα η ανακάλυψη – σύμφωνα με την αρχαιολογική ορολογία) στο Journal of the Royal Microscopical Society London. Ο φακός ήταν τοποθετημένος σε σκελετό από πολύτιμο μέταλλο το οποίο αφαιρέθηκε βίαια. Αυτός που πήρε το μέταλλο – ίσως χρυσάφι – δεν μπορούσε να καταλάβει την αξία του φακού. Πολλές αναφορές έχουν δημοσιευτεί σχετικά με αυτόν τον φακό ο οποίος εσφαλμένα θεωρήθηκε ο πρώτος που φτιάχτηκε ποτέ. Το σίγουρο είναι πως είναι ο πρώτος που ανακοινώθηκε επίσημα. Αυτή ήταν η άκρη του νήματος ενός κουβαριού που άρχισε να ξετυλίγεται για να αρχίσουν κάποιοι επιστήμονες να μιλούν διστακτικά για αυτήν την χαμένη τεχνολογία. Σε κάποιες από αυτές τις αναφορές λέγετε πως ο φακός συγκεντρώνει τις ακτίνες του ήλιου ώστε να προκαλέσει φωτιά. Όμως σύμφωνα με τις τελευταίες μετρήσεις αυτό δεν συμβαίνει (βιβλιογραφία 1). Ο φακός του Layard είναι a) plano-convex και η χρήση του είναι για αστιγματισμό. Παρόμοιου τύπου φακοί με επίπεδη βάση είναι οι Μυκηναϊκοί φακοί αλλά και ο φακός αυτός είχε κατασκευαστεί από τεχνίτες παρόμοιας δεξιοτεχνίας.
Δεν έχει βρεθεί μεγάλος αριθμός κρυστάλλινων φακών σε Ασσυριακούς αρχαιολογικούς χώρους. Έχουμε βρεί όμως μεγάλο αριθμό στην Τροία συνολικά 49 βρέθηκαν από τον Σλήμαν (Schliemann). Επίσης στην Έφεσο έχουν βρεθεί περίπου 30-40 φακοί και στην Κνωσό ένας τεράστιος αριθμός (περίπου 8.000) καθώς και ένα εργαστήριο κρυστάλλων όπου αν μετρήσουμε και τα κομμάτια – θραύσματα από αυτό το εργαστήριο, ο τελικός αριθμός ανεβαίνει κατακόρυφα. Η Τροία, η Έφεσος και η Κνωσός θεωρούνται κέντρα όπου κατασκευάζονταν φακοί σε διαφορετικές ιστορικές περιόδους με την Κνωσό αρχαιότερη όλων. Στο Βρεττανικό Μουσείο υπάρχουν Ελληνικοί μεγεθυντικοί φακοί των οποίων η χρηστικότητα είναι ολοφάνερη έτσι όπως έχουν τοποθετηθεί αλλά κανείς δεν μιλάει γι” αυτό – στην πλειοψηφία τους είναι μεγεθυντικοί.
ΕΝΑΣ ΜΙΝΩΪΚΟΣ ΦΑΚΟΣ
Το 1927 ο Forsdyke ανακάλυψε στην Κρήτη έναν κυκλικό φακό με διάμετρο πάνω από μία ίντσα με εστιακό μήκος περίπου μιάς ίντσας δίνοντας διοπτρική δύναμη περίπου +40.0 D. Η τύχη του αγνοείται.
Ο ΦΑΚΟΣ ΝOLA – Ν. ΙΤΑΛΙΑ
Το 1834 άλλος ένας a) plano-convex φακός βρέθηκε στην Νότια Ιταλία στην Nola. Είχε διάμετρο 4,5 εκατοστά και ήταν τοποθετημένος σε χρυσό δακτύλιο. Ο δακτύλιος αφαιρέθηκε, όπως συμβαίνει συνήθως, από αυτόν που τον βρήκε για να πωληθεί σε ένα παλαιοπωλείο και έτσι προκλήθηκε ζημιά στον κρύσταλλο σύμφωνα με τον καθηγητή A. Kisa ο οποίος προσθέτει ότι τα αντικείμενα που βρέθηκαν στην Nola ήταν μεγεθυντικοί φακοί. Από τότε ο φακός πέρασε διάφορες περιπέτειες και εξαφανιζόταν κατά εποχές. Ο Γερμανός καθηγητής A. Kisa ο οποίος πέθανε πριν αρκετές δεκαετίες «ξέχασε» να αναφέρει πού βρισκόταν ο φακός. Το 1936 ο Donald B. Harden έγραψε έναν βιβλίο για το Ρωμαϊκό Γυαλί. Η άποψή του ήταν ότι οι κυρτοί φακοί ήταν Μινωϊκής προέλευσης και ότι στους Ρωμαϊκούς χρόνους η χρήση τους ήταν ευρέως διαδεδομένη (βιβλιογραφία 2). Η τύχη του φακού Nola δεν είναι βέβαιη. Ίσως να βρίσκεται σε κάποιο συρτάρι κάποιου Μουσείου της Ν. Ιταλίας ή όπως ανακάλυψα τελευταία να βρίσκεται στην Βιέννη όπου παραμένει ξεχασμένος αλλά όπως έχετε καταλάβει δεν είναι και ο μόνος.
ΦΑΚΟΙ ΜΥΩΠΙΑΣ
450 είναι ο αριθμός των φακών οι οποίοι δεν είναι γνωστοί με κάποιο όνομα. Αυτοί προέρχονται από τους Καρθαγένιους, Μυκηναίους, Μινωϊτες, Ρόδιους και Εφέσιους. Είναι όλοι κυρτοί και μικραίνουν τα είδωλα κατά 75% – προορίζονται για μύωπες. Υπάρχουν επίσης εκατό στην Σκανδιναβία αδιευκρίνιστης προέλευσης. Οι φακοί του τύπου concave διορθώνουν την μυωπία.
ΟΙ ΑΡΧΑΙΟΤΕΡΟΙ ΦΑΚΟΙ
Τον Οκτώβρη του 1983 ο Έλληνας αρχαιολόγος Γιάννης Σακελαράκης τότε βοηθός Διευθυντή στο Αρχαιολογικό Μουσείο Ηρακλείου βρήκε δύο φακούς από ορυκτό κρύσταλλο στο Ιδαίον Άνδρο στην Ίδη (Ψηλορείτης) της Κρήτης τους οποίους περιέγραψε ως «έχων ασυνήθιστα εξαιρετική οπτική ποιότητα» (βιβλιογραφία 3). Στο ίδιο άρθρο υπάρχουν και φωτογραφίες τριών Κρητικών φακών. Στην πορεία της ιστορίας των ανακαλύψεων των φακών καταρρίπτεται η θεωρία ότι ο φακός του Layard είναι ο αρχαιότερος. Οι φακοί απ” την Κνωσσό είναι πολύ παλαιότεροι.
ΜΙΚΡΟΓΛΥΠΤΙΚΗ ΚΟΣΜΗΜΑΤΩΝ
Στην Αγγλική γλώσσα υπάρχει η φράση «in a nutshell» σε ένα καρυδότσουφλο – η οποία προέρχεται αναμφισβήτητα από μια αρχαία ιστορία για ένα αντίγραφο της Ιλιάδος το οποίο είχε γραφτεί τόσο μικροσκοπικά ώστε να χωρέσει μέσα σε ένα καρυδότσουφλο. Η πληροφορία αυτή για την εποχή που δίδεται είναι παράξενη και χωρίς να έχουμε κατανοήσει τις μινιατούρες στην αρχαία εποχή προτρέχουμε ώστε να την αναγάγουμε στη σφαίρα της φαντασίας. Στα κινεζικά κείμενα των τελευταίων 2000 ετών αναφέρεται η τέχνη της μικρογλυπτικής, από την εποχή των Ρωμαίων ακόμα μας παραδίδονται κείμενα όπως του Κικέρωνα, Βάρρου, Ελίου κ.α. συμπεριλαμβανομένης και της Ιλιάδος σε ένα καρυδότσουφλο. Αυτή η παράδοση οδήγησε τον Σαίξπηρ στο περίφημο εδάφιο στον Άμλετ να λέει πως ο κόσμος είναι δεμένος από ένα καρυδότσουφλο.
Το δαχτυλίδι του Μίνωα
Υπάρχουν άπειρα μικροσκοπικά ευρήματα με παραστάσεις χαράξεις κλπ. τα οποία μπορούν να γίνουν ορατά μόνο με τη βοήθεια μεγεθυντικών φακών. Παράδειγμα τα κοσμήματα από την Τροία (βιβλιογραφία 4) τα οποία ως σήμερα προβληματίζουν τους πιό επιδέξιους των επιδέξιων τεχνιτών σήμερα για την κατασκευή τους. Αυτή η τέχνη έχει χαθεί και είναι αμφίβολο αν θα επανευρεθεί (βιβλιογραφία 5). Άλλο ένα παράδειγμα είναι τα μινωϊκά και μυκηναϊκά σφραγιστικά-ιερατικά δαχτυλίδια τα οποία προβληματίζουν πολλούς επιστήμονες για τον τρόπο σκαλίσματός τους. Σε αυτά θα αναφερθώ σε μελλοντική εργασία.
ΠΡΑΙΣΟΣ – ΚΡΗΤΗ Σφραγιστικό αποτύπωμα, παράδειγμα μικρογλυπτικής.
Ο ΤΑΥΡΟΣ
Παράδειγμα φακού convex-meniscus βρίσκουμε στο «Μινωϊκό» ρυτό κεφαλής ταύρου και συγκεκριμένα στα μάτια του. Η ικανότητα να φτιάχνονται τέτοιοι φακοί γίνεται γνωστή στους «Μινωϊκούς» χρόνους γύρω στα 1650 ΠΧΧ (Πρό Χριστιανικής Χρονολόγησις). Το ρητό που βρέθηκε στην Κνωσσό είναι αυτής της εποχής. Ο αρχαίος Κρητικός καλλιτέχνης που έφτιαξε το ρυτό αυτό ζωγράφισε μία κουκίδα μαύρη στο κέντρο του ματιού και τοποθέτησε επάνω από τα μάτια τους κρυστάλλους. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα την μεγέθυνση της κουκίδας αυτής και προβολής της ως ρεαλιστικό τρισδιάστατο μάτι.
ΜΟΥΣΕΙΟ ΚΑΡΘΑΓΕΝΗΣ
Το ζευγάρι φακών στην φωτογραφία αριστερά ανακαλύφτηκε μέσα σε ρετσίνι που χρησιμοποιήθηκε για να διατηρήσει το σώμα μιάς μούμιας στην Καρθαγένη στον 4ο αιώνα ΠΧΧ. Βρέθηκαν μέσα σε σαρκοφάγο το 1902 από τον Rev. Delattre των Γάλλων Λευκών Πατέρων όταν η Τυνησία ήταν ακόμα Γαλλική αποικία και το μουσείο της Καρθαγένης ονομαζόταν Μουσείο Lavigerie. Ο ιστορικός Πολύβιος περιγράφει τα πολεμικά τηλεσκόπια του στρατού της Καρθαγένης δύο αιώνες αργότερα. Η ταυτότητα του κατόχου των φακών δεν έγινε γνωστή.
16 φακοί από την Καρθαγένη, δύο από κρύσταλλο και οι υπόλοιποι από γυαλί ανεσκάφησαν από τους Γάλλους στην Καρθαγένη. Οι δύο μικροί στο κέντρο της μπροστινής σειράς παραμένουν ακόμα διαφανείς. Οι δύο στην πίσω σειρά είναι το ζευγάρι που βρέθηκε στην σαρκοφάγο όλοι είναι plano convex. Οι υπόλοιποι βρέθηκαν όλοι σε ένα ξύλινο κουτί αποθήκευσης και ποτέ δεν έχουν εκτεθεί στο Μουσείο.
ΜΟΥΣΕΙΟ CUMMING ΛΟΝΔΙΝΟ
Ο φακός του μουσείου Cumming βρέθηκε από τον Temple ανάμεσα σε δεκάδες χιλιάδες μικρά αντικείμενα στην αποθήκη του μουσείου στο Λονδίνο. Ανεσκάφη στην πόλη του Λονδίνου από τον C.R. Smith το 1848 προφανώς κατά τη διάρκεια κατασκευής κτιρίου. Ο γυάλινος φακός αυτός δεν σμιλεύτηκε αλλά χύθηκε σε φόρμα και το πράσινο γυαλί κάποτε ήταν διαφανές. Σήμερα διατηρεί ακόμα κάποιο επίπεδο διαφάνειας. Ο μισός είχε αποσπαστεί και χαθεί πρίν την ανακάλυψη του.
Ο ΦΑΚΟΣ ΤΟΥ ΚΑΪΡΟΥ
Αριθμός αντικειμένου: Cairo J52787. Ρωμαϊκός γυάλινος φακός στο Αιγυπτιακό Μουσείο του Καΐρου. Χρονολογείται στον 3ο αιώνα ΠΧΧ. Είναι ένας από τους 4 που βρέθηκαν στην Καρανίδα γνωστή στα αραβικά ως Kom Ushim στην περιοχή του Φαγιούμ. Οι υπόλοιποι τρείς βρίσκονται στο μουσείο Kelsey στο Πανεπιστήμιο του Μίτσιγκαν των ΗΠΑ.
ΟΙ ΜΥΣΤΗΡΙΟΙ ΜΙΝΩΪΚΟΙ ΦΑΚΟΙ – ΗΡΑΚΛΕΙΟ
Οι Μινωϊκοί φακοί βρίσκονται σε κιβώτια στα υπόγεια του Αρχαιολογικού Μουσείου Ηρακλείου Κρήτης μαζί με άλλα ευρήματα που κάποιοι δεν θέλουν να αναδειχθούν. Ένα από τα χιλιάδες σπάνια ευρήματα σε αυτές τις αποθήκες είναι και τα φτερά του Ικάρου κατασκευασμένα απο κρυστάλλους, ημιπολύτιμους λίθους χαλκό, χρυσό και ελεφαντόδοντο. Βρέθηκαν με τα απομεινάρια του ξοάνου του Ικάρου το οποίο δεν διατηρήθηκε. Το εύρημα δεν εκδόθηκε ποτέ.
Ο συγκεκριμένος φακός σχηματίζει με τη συγκέντρωση των ακτίνων του ήλιου έναν πέλεκυ. Η φωτογραφία είναι τραβηγμένη όταν έπεφτε ο ήλιος οπότε το γλυκό φως επέτρεπε να φανεί το σχήμα του πέλεκυ χωρίς να κάψει το φίλμ – αν και είχε φωτογραφηθεί άλλη στιγμή της ημέρας ήταν αδύνατο να έχουμε ένα καλό φωτογραφικό αποτέλεσμα λόγω του ότι την εποχή εκείνη δεν υπήρχαν οι ψηφιακές μηχανές και δεν γνωρίζαμε το αποτέλεσμα της φωτογράφισης πρίν εμφανίσουμε τα φίλμ. Ο φακός χρησιμοποιεί ελάχιστο φως για να παράξει αυτό το εφφέ. Όταν το φως είναι πολύ δυνατό και στρίψεις τον φακό ελάχιστα το είδωλο που σχηματίζεται είναι ένας έντονος διπλός πέλεκυς. Σύμφωνα με τον Robert Temple οι Μινωΐτες θα παρατηρούσαν το φαινόμενο με δέος σκεπτόμενοι πως θα έχει κάποιο εσωτερικό ή πρωταρχικό νόημα. Το σίγουρο είναι πως αν φανταστούμε κάποιον να χειρίζεται τον φακό ώστε να παράγει ένα τέτοιο εφφέ, ο χειριστής θα έπρεπε να είναι δεξιοτέχνης και να έχει αρκετή εκπαίδευση. Ο λάβρυς (διπλός πέλεκυς) είναι ένα σύμβολο που επιδέχεται πολλά επίπεδα ερμηνείας και αποκρυπτογράφησης. Σημαίνει Ιερή Μήτρα, θεός κλπ. Η χρήση του κρυστάλλου δεν μπορεί να διατυπωθεί με απόλυτη βεβαιότητα, μόνο εικασίες μπορούν να γίνουν και προσεγγίσεις με υποκειμενικά κριτήρια. Το σίγουρο είναι ότι στην Κρήτη άνθισε μία βιομηχανία παραγωγής κρυστάλλων-φακών η οποία κατέκλυσε τον τότε κόσμο.
ΑΚΡΟΠΟΛΗ ΑΘΗΝΩΝ
5ος αιώνας ΠΧΧ – ανασκαφή από το Ιερό της Νύμφης το οποίο καταστράφηκε το 86 ΠΧΧ. Το ιερό βρισκόταν στην Νότια πλευρά τηςΑκροπόλεως στην Αθήνα. Η ανασκαφή έγινε ανάμεσα στο 1955 με 1960 εξαιτίας κατασκευής δρόμου. Χρονολογείται περίπου στην ίδια εποχή που έζησε ο Πλάτων του οποίου ο δάσκαλος Σωκράτης διακωμωδείται από τον Αριστοφάνη στις Νεφέλες σε μίασκηνή όπου υπάρχει ένας κρυστάλλινος φακός. Το πρόσωπο που απεικονίζεται εδώ μπορεί να λαμβάνει μέρος σε μία παράσταση όπου υπάρχουν διαθέσιμα «κιάλια όπερας» όπως ονομάζονται σήμερα ίσως όμως και να χρησιμοποιεί ένα τηλεσκόπιο για παρατήρηση αστρολογικών φαινομένων. Εκατομμύρια άνθρωποι έχουν περάσει από το παλαιό μουσείο της Ακροπόλεως χωρίς να δώσουν την πρέπουσα σημασία στο εύρημα. Βρισκόταν στην προθήκη 6 στην Αίθουσα 5 Αριθμός αντικειμένου ΝΑ.55Αa,4. Ποτέ δεν βλέπουμε πραγματικά αν δεν μας πούν τι να δούμε. Πιθανά κάτι που είναι φαινομενικά αδύνατον, καλύπτεται από έναν αόρατο μανδύα ο οποίος αφαιρεί κάθε προσπάθεια αντίληψης. Αυτό είναι το φαινόμενο της τυφλότητας κατά γενική συναίνεση (consensus blindness).
Ο ΦΑΚΟΣ ΤΟΥ ΠΡΟΜΗΘΕΑ
Ιδιωτική συλλογή Robert Temple
Χρονολογείται ίσως από τον 6ο αιώνα ΠΧΧ σύμφωνα με την εγχάραξη που βλέπουμε στην πάνω πλευρά του και προέρχεται από την Ελλάδα. Είναι διαφανής και η εγχάραξη δεν αλλοιώνει την οπτική του χρήση. Είναι plano-convex και το επίπεδο γυαλίσματος ως αποτέλεσμα είναι εκπληκτικό. Υπάρχει μία τρύπα για να μετατραπεί σε κόσμημα – Ελληνικό περιστρεφόμενο δαχτυλίδι. Πολλά τέτοια δαχτυλίδια έχουν διασωθεί και γενικά ήταν κατασκευασμένα από χρυσό. Υπάρχουν πολλά στο Βρεττανικό Μουσείο. Αν η εγχάραξη έγινε για να μετατραπεί η χρήση του σε δαχτυλίδι τότε το δαχτυλίδι κατασκευάστηκε γύρω στον 6ο αιώνα ΠΧΧ αλλά ο φακός πρέπει να είναι κατά πολύ αρχαιότερος. Αυτοί οι φακοί από ορυκτό κρύσταλλο που χρησιμοποιήθηκαν για τα Ελληνικά περιστρεφόμενα δαχτυλίδια ίσως να προέρχονται από τον Μυκηναϊκό ή Μινωϊκό κόσμο. Υπάρχουν αρκετοί Μυκηναϊκοί φακοί στις προθήκες των Ελληνικών Μουσείων σε κοινή θέα αλλά δεν είναι αναγνωρισμένοι ως φακοί και είναι πολύ πιθανόν να έχουν κατασκευαστεί πολύ νωρίτερα κατά τους Μινωϊκούς χρόνους όταν η βιομηχανία των φακών από ορυκτό κρύσταλλο ήταν σε τεράστια άνθιση στην Κνωσσό. Σε ότι αφορά στην εγχάραξη η ιπτάμενη φτερωτή μορφή κρατάει ένα μικρό στρογγυλό αντικείμενο σε κάθε χέρι και κοιτάει μέσα από το ένα από αυτά. Ως εκ τούτου τα αντικείμενα αυτά πρέπει να είναι και τα δύο φακοί. Για να μπορέσουμε να κατασκευάσουμε ένα υποτυπώδες τηλεσκόπιο πρέπει να φέρουμε δύο φακούς σε σειρά, οπότε η εγχάραξη μάλλον αυτό το φαινόμενο προσπαθεί να μας δείξει. Αυτό που προκύπτει ως ερώτημα είναι ποιός απεικονίζεται στην μορφή αυτή. Το σύνηθες είναι να είναι ένας ιπτάμενος Έρως, όμως η οπτική διαστρέβλωση και η πιθανότης να χρησιμοποιείτε ο φακός για να φέρει φωτιά «εξ” ουρανού» μας οδηγεί στο συμπέρασμα ότι αυτό αντικατοπτρίζει τον Προμηθέα, αν και κατά πόσο σωστή ή εσφαλμένη είναι αυτή η παρατήρηση δεν είναι το ζητούμενο εδώ.
ΑΙΓΥΠΤΙΑΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΚΑΪΡΟ
Αίγυπτος 5η Δυναστεία. Ξύλινο ξόανο αγνώστου ανδρός 2.400 ΠΧΧ. Οι κερατοειδείς χιτώνες είναι κατασκευασμένοι από γυαλισμένους κρυστάλλους convex. Οι ειδικοί έχουν αντικρουόμενες απόψεις για το εάν το λευκό των ματιών είναι κατασκευασμένο από οστό ή ασβεστόλιθο αλλά ο ασβεστόλιθος είναι το επικρατέστερο. Τα βλέφαρα είναι μάλλον κατασκευασμένα από χαλκό. Η τελειότητα του γυαλίσματος των κρυστάλλων είναι εμφανής σε αυτό το παράδειγμα.
Ο «σημαδεμένος» (scarface) ή «γαλανομάτης» βασιλιάς Χώρ
Ο «σημαδεμένος» (scarface) ή «γαλανομάτης» βασιλιάς Χώρ βασίλεψε στην 13η Δυναστεία της Αιγύπτου κατά την πτώση του Μέσου Βασιλείου στην δεύτερη ενδιάμεση περίοδο (σύντομη Δυναστεία 1794-1648ΠΧΧ) η οποία είχε περίπου 50 ανταγωνιστικούς βασιλείς μέσα σε ενάμιση αιώνα. Είναι προφανές πως δεν ήταν μία εποχή σταθερότητας στην αιγυπτιακή ιστορία και τελείωσε με την εισβολή των Υξώς από την Ανατολή οι οποίοι κατέλαβαν τη χώρα και εγκαθίδρυσαν ξένη κυριαρχία. Αυτό το εκπληκτικό ξόανο του βασιλιά Χώρ βρέθηκε στόν ναό του στο Dahshur κοντά στην πυραμίδα του Amenemhat III. Πάνω από το κεφάλι του βρίσκονται δύο ανυψωμένα άκρα που αντιπροσωπεύουν το Κα δηλαδή την ψυχή του και το ξόανο είναι κατασκευασμένο κατά αντιστοιχία με το σώμα του. Η τρομακτική του έκφραση είναι αποτέλεσμα των καλογυαλισμένων κρυστάλλων που σχηματίζουν τις ίριδες των ματιών του. Ο βασιλιάς εμφανίζεται να κοιτά την αιωνιότητα. Δεν έχουν βρεθεί άλλοι κρύσταλλοι σε μάτια στην αιγυπτιακή ιστορία από εκείνη την περίοδο και μετά. Η τέχνη αυτή φαίνεται να μην επεβίωσε την περίοδο της κατοχής από τους Υξώς το 1648 ΠΧΧ. Δεν υπάρχουν επιπλέον ενδείξεις πως οι βασιλείς του Νέου Βασιλείου μετά την ήτα των Υξώς από τον Μενέλαο να γνώριζαν ή να κατείχαν την τέχνη του να κατασκευάζουν τέτοια κρυστάλλινα μάτια. Ξόανα όπως αυτό δεν ξανακατασκευάστηκαν στην Αίγυπτο ποτέ από τότε.
ΕΘΝΙΚΟ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΣΥΛΛΟΓΗ ΜΥΚΗΝΑΪΚΩΝ ΕΚΘΕΜΑΤΩΝ
Οι φακοί βρίσκονται στο Προϊστορικό Τμήμα του Μουσείου στην συλλογή με τα Μυκηναϊκά εκθέματα αλλά ακόμα και σήμερα παραμένουν «αόρατοι» διότι δεν αναδεικνύονται.
ΣΦΑΙΡΕΣ
Ο Seneca (βιβλιογραφία 7) μας δίνει μία περιγραφή γυάλινων σφαιρών γεμισμένες με νερό τις οποίες χρησιμοποιούν για διάβασμα οι Ρωμαίοι. Έχω συναντήσει τουλάχιστον 200 από αυτές σε διάφορα μουσεία. Στην παραπάνω φωτογραφία βλέπουμε μία μικροσκοπική σφαίρα με οπή στο πάνω μέρος για να γεμίζει με νερό με μία σύριγγα. Οι σφαίρες αυτές κυκλοφορούσαν κατά εκατοντάδες στους Ρωμαϊκούς χρόνους και έχουν επιβιώσει σε πάρα πολλά Ευρωπαϊκά Μουσεία. Η συγκεκριμένη μόλις γεμίστηκε με νερό είδαμε πως είχε την ιδιότητα να συγκεντρώνει ακόμα και το αμυδρό -σε σχέση με τον ήλιο- φως μιάς λάμπας 60 Watt σε μία δυναμική εστίαση όπως φαίνεται εδώ. Αν χρησιμοποιούσαμε ηλιακό φως θα άναβε φωτιά πολύ γρήγορα. Το νερό παγιδεύεται στο εσωτερικό της και ακόμα και με βίαιο τίναγμα δεν βγαίνει. Αυτές οι σφαίρες ήταν εύχρηστες επειδή χωρούσαν σε μία τσέπη και δεν έσταζαν. Αν έσπαζαν ήταν πολύ φτηνές οπότε μπορούσαν να αντικατασταθούν εύκολα. Χρησιμοποιούνταν για διάβασμα αλλά και για άναμμα φωτιάς, ακόμα και για καυτηριασμό πληγών. Ήταν ιδιαίτερα δημοφιλείς για ιατρικούς σκοπούς. Η συγκεκριμένη βρίσκεται στο Μουσείο της Βόννης (Bonn) στη Γερμανία.
Η ίδια σφαίρα με την προηγούμενη φωτογραφία. Εδώ φαίνεται άλλη μία απο τις χρήσεις της. Γίνεται ένας πανίσχυρος μεγεθυντικός φακός. Ο χαμηλός φωτισμός μείωσε την ορατότητα του μεγεθυμένου ειδώλου στη φωτογράφιση, όμως στην πραγματικότητα είναι πολύ καθαρότερη από το αποτύπωμα στο φίλμ που βλέπουμε εδώ. Το γυαλί κατά κάποιο τρόπο φαίνεται να έχει αποχρωματιστεί με την πάροδο του χρόνου.
ΕΦΕΣΟΣ
Ένας από τους πιο εντυπωσιακούς φακούς τύπου concave βρέθηκε σε ανασκαφή στην Έφεσο της Μικράς Ασίας. Εδώ βλέπουμε να μικραίνει το μέγεθος των ειδώλων κατά 75% (δύναμη -3Χχωρίς την παραμικρή αλλοίωση). Οι φακοί αυτού του τύπου προορίζονταν για μύωπες. Αυτός είναι ο μοναδικός ακέραιος φακός τέτοιου τύπου στο Βρεττανικό Μουσείο. Οι υπόλοιποι βρίσκονται διασκορπισμένοι στα μουσεία όλης της ηπειρωτικής και νησιωτικής Ελλάδος καθώς και στην Τουρκία. Περίπου 40 φακοί τέτοιου τύπου είναι γνωστοί. Αυτό το αντικείμενο έχει αριθμό 1907.12-1.472 και βρίσκεται στο Τμήμα Ελληνικών & Ρωμαϊκών Αρχαιοτήτων. Είναι εντυπωσιακά καθαρό, γυαλισμένο και διαφανές με ελάχιστα μικροσκοπικά σωματίδια στην επίπεδη πλευρά του. Είναι σπασμένο περιφερειακά αλλά δεν έχει ζημιωθεί και δεν έχει επηρεαστεί η οπτική του ποιότητα. Μπορεί να σταθεί στην επίπεδη βάση του και να μειώσει το είδωλο 25% αλλά η δύναμή του να μειώσει το μέγεθος των ειδώλων είναι τριπλή όταν ανυψωθεί ελαφρώς από την επιφάνειά του. Αυτός ο φακός είναι ολοστρόγγυλος με διάμετρο 2,98 εκατοστά και πάχος 1,3 εκατοστά. Ο κρύσταλλος εσωτερικά παραμένει άρτιος και τέλειος σε ό,τι αφορά στην καθαρότητά του.
ΚΑΣΣΙΤΕΡΙΔΕΣ ΝΗΣΟΙ- ΒΡΕΤΤΑΝΙΑ
Αυτός ο φακός είναι ένας πρώϊμος μεγεθυντικός και φωτιστικός φακός. Θεωρείται αρχαίος Βρεττανικός και βρίσκεται στο μουσείο Φυσικής Ιστορίας του Λονδίνου με αριθμό 60869-Α. Συμπυκνώνει το φως του περιβάλλοντος πάνω στο μεγεθυμένο κείμενο φωτίζοντάς το ενώ ταυτόχρονα το μεγεθύνει 2,1/2Χ ή 3Χ. Σε ένα δωμάτιο με χαμηλό φωτισμό μπορεί να διπλασιάσει το φωτισμό στο σημείο του κειμένου που κάποιος μπορεί να διαβάζει τοποθετώντας το φακό πάνω του. Στην πάνω φωτογραφία ο διπλασιασμός του φωτός μπορεί να φανεί στην πάνω αριστερή γωνία του φακού. Είναι κατασκευασμένος από ορυκτό κρύσταλλο και ανήκει στην κατηγορία biconvex. Έχει επιφάνεια με μοναδική υπεροχή σε σχήμα θόλου και η βάση του στενεύει σε ένα κεντρικό σημείο. Η μέγιστη πυκνότητά του είναι 1,83 εκατοστά και η διάμετρός του ποικίλει από 2,58-2,63 εκατοστά. Το χείλος του είναι θρυμματισμένο αρκετά το οποίο αποκαλύπτει πως κάποτε ο φακός ήταν τοποθετημένος σε μεταλλική ράβδο. Ο φακός είναι εντελώς διάφανος.
ΕΡΕΥΝΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΟΠΤΙΚΗΣ
Ο πρώτος σύγχρονος συγγραφέας που ασχολήθηκε με την τεχνολογία των κρυστάλλων ήταν ο Pancirollo το 1715 (βιβλιογραφία 6) ο οποίος έγραψε: «Πολλοί αμφισβητούν το γεγονός ότι οι αρχαίοι μας πρόγονοι είχαν γυαλιά επειδή ο Πλίνιος, ο πιό προσεκτικός συγγραφέας δεν είχε μία λέξη για αυτά αλλά πολλές. Αλλά τα αναφέρει και ο Plautus όταν είπε: Vitram cedo, necesse est conspicilio uti το οποίο δεν μπορεί να κατανοηθεί ως κάτι άλλο εκτός από γυαλιά.»
Ο Μακρόβιος (5ος αιώνας ΜΧΧ) έγραψε στο Saturnalia: «Συζητούσαμε για το νερό και θα σας ρωτούσα γιατί τα είδωλα των αντικειμένων βουτηγμένων στο νερό εμφανίζονται μεγαλύτερα από τα ίδια τα αντικείμενα.» Συνεχίζει με την επιστημονική επίλυση του θέματος.
Ο Aulus Gellius (2ος αιώνας ΜΧΧ) επίσης αναφέρει την μεγέθυνση στο βιβλίο του Αττικές Νύχτες XVI, 18 : «Ένα μέρος της Γεωμετρίας που συνδέεται με την όραση ονομάζεται Οπτική. Αυτή η επιστήμη εξηγεί επίσης τους λόγους για τις οπτικές απάτες όπως η μεγέθυνση των αντικειμένων στο νερό.
Ο Θεόφραστος – ο συνεχιστής του Αριστοτέλη αναφέρει (βιβλιογραφία 8 ) : «Γιατί τότε το μάτι είναι από νερό;» Πάνω σε αυτό το θέμα υπάρχει σωρεία αναφορών σε διάφορες πηγές πχ Αιγυπτιακές : Γραπτές αναφορές στις πυραμίδες για το μάτι του Ώρου κλπ. Οι συγκεκριμένες είναι τόσες πολλές που μπορούν να γίνουν θέμα ενός βιβλίου.
Οι αναφορές που μας απασχολούν ιδιαίτερα εδώ είναι αυτές που αναφέρονται σε όργανα μέτρησης αποστάσεων και βασίζονται στην οπτική με χρήση φακών σε όργανα σκήπτρα κλπ. Πχ » Ω Όσιρη Βασιλιά πάρε το νερό που βρίσκεται στο μάτι του Ώρου το νερό μέσα στο οποίο έχει δεί ο Θώθ» κλπ.(βιβλιογραφία 9)
ΤΑ ΓΥΑΛΙΑ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ
Στό πεντάτομο έργο Ελληνική Ανθολογία έκδοση Loeb Classical Library στο βιβλίο 4 ο Φανίας (3ος αιώνας ΠΧΧ) (Όχι ο Φανίας της Ερεσού της Λέσβου) ξάδερφος του Θεόφραστου γράφει για τον Κάλλον – διευθυντή σχολείου – ότι είχε πάντα δίπλα του ένα μονοκυάλι. Στον Ασκόνδα: ανάμεσα στα άλλα αντικείμενα που είχε, υπήρχε και ένα ζευγάρι γαλαζοπράσινα γυαλιά τα οποία έβγαζαν ένα γλυκό φώς (βιβλιογραφία 10). Όμως ποιά αρχαία Ελληνική λέξη είναι αυτή που χρησιμοποιείται για τα γυαλιά και γιατί είναι γαλαζοπράσινα; Η λέξη κλειδί είναι «κάλαινος» και «καλαινοποιοί» – αυτοί που έφτιαχναν την πράσινη βαφή. Η φράση είναι : «Και ταν αδυφαί πλινθίδα καλλαινάν «. Η λέξη «πλινθίδα» αποδίδεται ως γυαλιά. Ρίζα «πλίνθις» – «πλίνθος» επίσης έχει το νόημα: τετράγωνο ή παραλληλόγραμμο πλαίσιο. Η λέξη αυτή κατά τον μεταφραστή Paton σημαίνει πράσινα τετράγωνα ή παραλληλόγραμμα γυαλιά μέσα απ” τα οποία μπορούσε κάποιος να δεί. Αν αυτή ήταν η μοναδική αναφορά στην αρχαία Ελληνική Γραμματεία θα μπορούσε πολύ εύκολα όπως συμβαίνει συνήθως να απορριφθεί ως τυχαία κλπ. Όμως υπάρχουν κι” άλλες αναφορές σε ότι αφορά στο γεγονός ότι τα πράσινα γυαλιά ξεκουράζουν τα μάτια καθώς και σε διορθωτικούς φακούς πράσινου χρώματος. (Υπάρχουν πάρα πολλοί φακοί πράσινου χρώματος στο Ρωμαϊκό κόσμο) Συμπερασματικά η αναφορά του Φανία είναι πολύ σωστά μεταφρασμένη αν και η ορολογία είναι παράξενη. Το υλικό που χρησιμοποιούνταν για να γίνουν οι φακοί ήταν ο Σμάραγδος – Σμαράγδι. Περισσότερες πληροφορίες για το σμαράγδι μας δίνει ο Πλίνιος. (βιβλιογραφία 11).
Εν κατακλείδι η έρευνα δεν σταματάει ποτέ και το ταξίδι της ανακάλυψης ή αποκάλυψης γίνετε ακόμα πιό συναρπαστικό. Πολλά σημαντικά στοιχεία έχουν εξαφανιστεί και από τα απομεινάρια προσπαθούμε να εξάγουμε συμπεράσματα. Με την πάροδο των ετών και τις εξελίξεις στις επιστήμες όπου η έρευνα δεν συναντάει συμφέροντα σκοτεινά μπορεί να αποδώσει καρπούς. Η ιστορία αλλάζει και ξεφεύγουμε από λανθασμένες και πολλές φορές ύποπτες θεωρίες που καθηλώνουν την επιστημονική κοινότητα σε στενά δογματικά πλαίσια άνευ λογικής και ουσίας. Οι νέες ανακαλύψεις που έρχονται στο φως συμπληρώνουν πολλά κομμάτια στο πάζλ της αρχαιολογίας και μας εφοδιάζουν με μία βαθύτερη αντίληψη για τους πολιτισμούς του παρελθόντος. Μία τέτοια νέα ανακάλυψη είναι και ο Υπολογιστής από το Παλαίκαστρο Σητείας, επίσης γνωστός και ως υπολογιστής του Μίνωα. Οι ιδιότητες του υπολογιστή αυτού περιγράφονται ενδελεχώς από τον Δόκτορα Μηνά Τσικριτζή του Πανεπιστημίου Κρήτης. Η σύνδεση αυτής της ανακάλυψης με την παρούσα εργασία έχει να κάνει με το γεγονός ότι για να έχει φτιαχτεί ένας τέτοιος μηχανισμός αστρονομικών παρατηρήσεων που ακόμα και σήμερα δεν αφήνει περιθώριο σφάλματος στις μετρήσεις του, καταδεικνύει πως ο πολιτισμός της Κρήτης που λανθασμένα ίσως ονομάστηκε Μινωϊκός – το σωστό είναι Μινυακός – έκανε αστρονομικές παρατηρήσεις από το 3000 ΠΧΧ τουλάχιστον. Για να γίνουν αυτές οι παρατηρήσεις χρειάζονται όργανα όπως αστρολάβοι και τηλεσκόπια. Είναι αναγκαία η ύπαρξη της τεχνολογίας των κρυστάλλων, μιάς τεχνολογίας η άνθιση της οποίας στην Κρήτη ξεπερνά κάθε λογική. Έτσι ο πολιτισμός αυτός από όσα γνωρίζουμε ως τώρα, πρώτος χρησιμοποιεί την αστρονομία στον πλανήτη γή 1800 χρόνια πρίν τους Βαβυλωνίους αλλά και τους Αιγυπτίους. Στόν πολιτισμό αυτόν, τον πολιτισμό των Μινύων πρέπει να ενωθεί η επιστημονική κοινότητα και να προχωρήσει στην λύση πολλών προβλημάτων που προκύπτουν σε όλα τα επίπεδα. Από τα ανερμήνευτα παράξενα ευρήματα του ως την Γραμμική Α” και Κρητική ιερογλυφική γραφή.
Ο υπολογιστής του Μίνωα παρουσιάζει εκπληκτική ομοιότητα με την κάτοψη του Αστεροσκοπείου του Στόουνχετζ στην Αγγλία.
«Άγνωστα μέρη» αγγείου ίσως Αρχαίου Τηλεσκοπίου από την Πραισό Σητείας.
Βιβλιογραφία:
1. Robert Temple – The Crystal Sun κεφ.1 σελ. 31
2. Harden, D.B. Roman Glass from Karanis, Ann Arbor, Michigan, USA 1936 σελ. 288
3. American Journal of Archaeology, Lenses in Antiquity, Αρθρο των Σακελαράκη & Sines
4. The Gold of Troy, Searching for Homer’s Fabled City, Vladimir Tolstikov & Michail Treister Harry N. Abrams, inc publishers
5. Aelian, Historical Miscellany, Book I, κεφ. 17 edited & translated by N. G. Wilson, Loeb Classical Library Series, Harvard University Press USA 1997 σελ. 39-41
6. Pancirollo, Guidone – The History of Many Memorable Things Lost which were used among the Ancients and an account of Many Excellent Things Found, Now In Use Among The Moderns. London 1715 σελ. 372 – επανέκδοση 1977.
7. Seneca, Lucius Annaeus, Naturales Questiones T.H. Corcoran, Loeb Classical Library. Harvard. USA 2 τόμοι. Τόμος 1 σελ. 39 (1971-72).
8. Priscian of Lydia, On Theophrastus on Sense-Perception 16.10 Duckworth, London 1977
9. The Ancient Pyramid Texts, Translated by R.O. Faulkner, Oxford University Press 1998 σελ. 28
10. Phanias Poem 294 τόμος 4 Ελληνική Ανθολογία Loeb Classical Library Harvard University Press
11. Πλίνιος Φυσική ιστορία μετάφραση D.E. Eichholz Τόμος 10 Loeb Classical Library, Harvard 1971 σελ. 213
Σύντομο Βιογραφικό: Ο Αδριανός Μπεζούγλωφ σπούδασε Εφαρμοσμένη Γλωσσολογία (Αpplied Linguistics) στο πανεπιστήμιο του Cambridge. Είναι κάτοχος του DOTE από την Royal Society of Arts & Μasters on Education. Εργάζεται ως καθηγητής, ασχολείται με το θέατρο ως ηθοποιός και με το ραδιόφωνο ως ραδιοφωνικός παραγωγός. Ασχολείται πολλά συναπτά έτη με την έρευνα και έχει γράψει αρκετά άρθρα για γλώσσες, αρχαιολογία, αρχαιοκαπηλία, αρχαία μυστήρια, αλχημεία, συμβολισμούς κλπ. Επί του παρόντος ολοκληρώνει σειρά βιβλίων φανταστικής λογοτεχνίας με τίτλο Τα Χρονικά των Έψιλον. Το πρώτο βιβλίο της σειράς ονομάζεται «Λύκτος – Το μυστικό του Λιονταριού» και το επόμενο θα φέρει τον τίτλο «Η Πύρρα – Το ταξίδι στο Μ του Λαγού».
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου