ΑΠΟ ΤΙΣ ΕΚΚΛΗΣΙΕΣ
ΤΗΣ ΠΛΑΚΑΣ
ΝΑ ΑΡΧΙΣΕΙ Η ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ
ΤΩΝ ΜΑΡΜΑΡΩΝ
«Ο Παρθενώνας έπεσε θύμα λεηλασίας και το έγκλημα αυτό σήμερα μπορεί να επανορθωθεί» είπε χειροκροτούμενος κατά τη διάρκεια των εγκαινίων του νέου Μουσείου της Ακρόπολης ο υπουργός Πολιτισμού κ. Αντώνης Σαμαράς και -αναφερόμενος στα μάρμαρα της Ακρόπολης, που βρίσκονται στο Βρεταννικό Μουσείο- πρόσθεσε: «Αυτά που δεν βρίσκονται εδώ, αυτά που αποσπάστηκαν και απομακρύνθηκαν πριν από 207 χρόνια θα επανέλθουν.» Στο ίδιο ύφος ήταν και οι δηλώσεις του προέδρου της Δημοκρατίας, του πρωθυπουργού, του προέδρου της Βουλής, σύσσωμων των Μ.Μ.Ε., ολόκληρη δε η τελετή των εγκαινίων είχε σκηνοθετηθεί με σκοπό την ανάδειξη του αιτήματος της επιστροφής των μαρμάρων από την Αγγλία.
Τέτοιες κινήσεις είναι ενδεικτικές της σύγχυσης, που βρίσκονται οι νεοέλληνες, οι οποίοι αδυνατούν να αντιληφθούν, ποιός έκανε τις μεγαλύτερες καταστροφές στον Παρθενώνα, κι ότι σε περίπτωση που πράγματι επιθυμούν την επιστροφή μαρμάρων στην Ακρόπολη, δεν χρειάζεται να παρακαλούν το Λονδίνο. Ας ξεκινήσουν από τους χριστιανικούς ναούς, που βρίσκονται στους αρχαιολογικούς χώρους κάτω και γύρω από την Ακρόπολη και την Πλάκα, όπου μπορούν να βρουν τόννους μαρμάρων αποσπασμένων από τον Παρθενώνα, τα οποία έχουν ενσωματωθεί στη δόμησή τους.
Σχέδιο της Ακρόπολης του Λόρδου Μπράουτον από τοβιβλίο: «Ταξίδια στην Αλβανία και άλλες περιοχές της Τουρκίας το 1809 και 1810», όπου φαίνεται ό,τι είχε απομείνει από την αντιαισθητική εκκλησία της Παναγιάς της Αθηνιώτισσας εντός του Παρθενώνα, που αφαιρέθηκε σχετικά πρόσφατα.
H αρχαία πόλη της Αθήνας είχε άναπτυχθεί γύρω από την Ακρόπολη, κυρίως στην περιοχή, που εκτείνεται βόρεια του λόφου. Η αίγλη τής πόλης διατηρήθηκε μέχρι τους Ρωμαϊκούς αιώνες, οπότε γνώρισε την τελευταία περίοδο της ακμής της. Κατά τον β΄ αί. μ.Χ. η Αθήνα όχι μόνο είχε ανακτήσει την αρχαία της λαμπρότητα, αλλά οδηγήθηκε σε νέα άνθηση με τις παρεμβάσεις του Ηρώδη του Αττικού και του Αδριανού, ενώ τον δ' αι. είχε καταστεί πάλι σπουδαίο εκπαιδευτικό κέντρο και φιλομαθείς νέοι από όλη την αυτοκρατορία συνέρρεαν, για να ακούσουν τις διδασκαλίες φημισμένων φιλοσόφων.
Στο νότιο κεντρικό χώρο της Αρχαίας Αγοράς, όπου υπήρχε το Ωδείο του Άγρίππα, οικοδομήθηκε το Γυμνάσιον, πανεπιστημιακό συγκρότημα, που περιλάμβανε αίθουσες διδασκαλίας, βιβλιοθήκη, παλαίστρα και λουτρά. Πολλά ιδιωτικά εκπαιδευτήρια οικοδομήθηκαν νοτιότερα, κάτω από τον Άρειο Πάγο, όπως κι ένα ακόμα Γυμνάσιο νότια του Ωδείου του Ηρώδη του Αττικού. Επίσης επισκευάστηκαν η Βιβλιοθήκη του Αδριανού, η σκηνή του θεάτρου του Διονύσου, η Θόλος και το Μητρώο. Σε όλη αυτή την περίοδο κυριαρχούσε ο Ελληνικός χαρακτήρας κι επιβίωναν οι θεσμοί της Κλασικής Εποχής.
Μετά από διατάγματα του Θεοδοσίου άρχισαν οι καταστροφές κι οι κατεδαφίσεις των Ελληνικών αγαλμάτων, καλλιτεχνημάτων και ιερών, οι όποιες διήρκεσαν πολλούς αιώνες. Στη θέση των αρχαίων ναών ξεφύτρωσαν χριστιανικοί, ενώ παράλληλα ανεγέρθηκαν και νέοι χριστιανικοί ναοί σε άλλες θέσεις, αλλά με αρχαίο -κατά κανόνα- υλικό. Η Αθήνα από πόλη - σύμβολο της Κλασικής Αρχαιότητας μεταβλήθηκε σε περιφερειακή πόλη της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας.
Ο Παρθενώνας - Παναγιά Αθηνιώτισσα κατά τον ιβ΄ αι. μ.Χ.. [Σχέδιο Μανόλη Κορρέ (Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο).]
| Στην Ακρόπολη -που μετονομάστηκε Κάστρο- μετατράπηκαν σε χριστιανικούς ναούς ο Παρθενώνας (ως ναός της Αγίας του Θεού Σοφίας αρχικά και Παναγιάς της Αθηνιώτισσας αργότερα) και το Ερεχθείο (ως ναός του Σωτηρος Χριστού). Ανάμεσά τους κτίστηκε ναός της Αγίας Τριάδας, ενώ τα Προπύλαια διαμορφώθηκαν σε ναό των Αρχαγγέλων. Κατά τη μετατροπή του σε χριστιανικό ναό ο Παρθενώνας υπέστη τις μεγαλύτερες καταστροφές στην ιστορία του, πολύ μεγαλύτερες κι από του Μοροζίνι, που χρησιμοποιούνται σαν άλλοθι από την ορθόδοξη προπαγάνδα στην επιχείρηση απόκρυψης των προγενέστερων εκτεταμένων χριστιανικών καταστροφών. Ο αρχαίος κυρίως ναός αποτέλεσε το ναό της χριστιανικής βασιλικής, ενώ το δυτικό μέρος αποτέλεσε το νάρθηκα. Η ανατολική θύρα καταργήθηκε κι εκεί έγινε το ιερό. Προκειμένου να μετατραπεί σε χριστιανικό ναό ανοίχτηκαν πλευρικές είσοδοι, κατασκευάστηκε κλιμακοστάσιο στη ΝΔ γωνία του σηκού, αψίδα στην ανατολική πλευρά, ενώ ο γλυπτός διάκοσμος των μετοπών των δύο προσόψεων και της βόρειας πλευράς υπέστη εκτεταμένη απολάξευση. Το ίδιο συνέβη και στα μεγαλύτερα αγάλματα του ανατολικού αετώματος, τα οποία καθαιρέθηκαν. Στη ζωοφόρο ανοίχτηκαν παράθυρα, που κατέστρεψαν αρκετά από τα γλυπτά της. Τον στ΄ αι. μ.Χ. ο Ιουστινιανός διέταξε την αφαίρεση των καλυτέρων μαρμάρων του Παρθενώνα, αλλά και άλλων σπουδαίων αρχαίων ναών, όπως των Δελφών, της Μιλήτου, της Εφέσου κ.α. και τη μεταφορά τους στην Κωνσταντινούπολη για την ανέγερση της Αγίας Σοφίας, των οποίων την επιστροφή ουδείς Ρωμηός μέχρι σήμερα διανοήθηκε να ζητήσει. Τον ιβ΄ αι. στο χώρο προστέθηκε κι η κατοικία των ορθόδοξων επισκόπων. |
Σε τόπους χριστιανικής λατρείας μετατράπηκαν και τα σπήλαια της Ακρόπολης, το σπήλαιο του Πάνος (Άγιος Αθανάσιος), η Κλεψύδρα (Άγιοι Απόστολοι στα Μάρμαρα) και το σπήλαιο στο χορηγικό μνημείο του Θρασύλλου (Παναγιά η Σπηλιώτισσα). Ιδρύθηκε η βασιλική του Διονυσιακού θεάτρου και η βασιλική στη θέση του Ασκληπιείου προς τιμή των Αγίων Αναργύρων, ενώ η αρχαία ιερή κρήνη μετατράπηκε σε άγιασμα. Επάνω από το Ωδείο του Ηρώδη του Αττικού ανεγέρθηκε η βασιλική του Αγίου Ανδρέα.
Μέσα στην κεντρική περιοχή της Αθήνας, που περιέκλειε το υστερορρωμαϊκό τείχος, μετατράπηκε σε βασιλική το λεγόμενο Αγορανομείο και σε Βαπτιστήριο το Ωρολόγιο του Κυρρήστου. Μέσα στο χώρο της Βιβλιοθήκης του Αδριανού κτίστηκε ό ναός της Μεγάλης Παναγιάς, που υπήρξε ό καθεδρικός ναός της Αθήνας, ο οποίος μετατράπηκε σε μικρότερη τρίκλιτη βασιλική στις αρχές του στ΄ αιώνα. Στο λόφο του Αγοραίου Κολωνού ο ναός του Ηφαίστου μετατράπηκε σε Άγιο Γεώργιο Ακαμάτη (!) κι έμεινε μάλιστα ως τέτοιος μέχρι τα μέσα του ιθ΄ αιώνα. Κάτω από τον Άρειο Πάγο ιδρύθηκε ό ναός του Αγίου Διονυσίου του Αρεοπαγίτη, ενώ στο λόφο των Νυμφών κατεδαφίστηκε το αρχαιότερο Ιερό του Διός στην Αττική και κτίστηκε ό ναός της Αγίας Μαρίνας.
Ο Άγιος Δημήτριος Λουμπαδιάρης στο λόφο των Μουσών (Φιλοπάππου) απέναντι από την Ακρόπολη.
Ανατολικά της Ακρόπολης κτίστηκαν πέντε ναοί: στη θέση του μεταγενέστερου ναού της Αγίας Αικατερίνης, στη θέση του ναού της Σωτείρας του Λυκοδήμου, η βασιλική του Εθνικου Κήπου, η τρίκλιτη βασιλική στην βόρεια πλευρά του Ολυμπιείου (αφιερωμένη στον άγιο Νικόλαο) και ο ναός που υπήρχε νότια του Όλυμπιείου. Στον Ιλισσό, ο ιωνικού ρυθμού ναός της Αγροτέρας Αρτέμιδος μετατράπηκε σε τρίκλιτη βασιλική κι ο ναός της Δήμητρας και της Κόρης κοντά στη νότια όχθη του σε ναό της Παναγίας με την επωνυμία Παναγιά στην Πέτρα, όπου έγινε και νεκροταφείο. Νεκροταφεία δημιουργήθηκαν και γύρω από την Ακρόπολη στο χώρο του ναού του Αγίου Ανδρέα και στη βασιλική του θεάτρου του Διονύσου.
Λίγο πρίν, από το μέσα του η΄ αι, η Αθήνα προήχθη εκκλησιαστικά από επισκοπή σε μητρόπολη, οπότε από τότε μέχρι τον ιβ΄αι. παρατηρήθηκε νέα δραστηριότητα στον τομέα της ναοδομίας. Νέοι ναοί κτίστηκαν με την ίδια νοοτροπία και τεχνική, όπως ο Άγιος Ιωάννης ο Πρόδρομος του Μαγκούτη στις βόρειες υπώρειες της Ακρόπολης, οι Άγιοι Απόστολοι του Σολάκη στην Αρχαία Αγορά, οι Άγιοι Ασώματοι του Κεραμεικού, οι Άγιοι Θεόδωροι, η Καπνικαρέα, η Αγία Αικατερίνη στην Πλάκα και άλλοι, όπως η Παναγία η Γοργοεπήκοος (γνωστή ως «Μικρή Μητρόπολη» ή Άγιος Ελευθέριος). Πολλές μονές κτίσθηκαν επίσης στο περίχωρα της πόλης σε θέσεις κατεδαφισθέντων Ελληνικών ιερών, όπως της Καισαριανής (στη θέση ιερών της Δήμητρας και της Ειλειθυίας), του Δαφνίου (στη θέση ιερού του Δαφναίου Απόλλωνα) κ.ά. Στην κορυφή του Λυκαβηττού κατεδαφίστηκε ο ναός του Αγχεσμίου Διός και στη θέση του κτίστηκε ό Προφήτης Ηλίας, που αργότερα μετατράπηκε σε Άγιο Γεώργιο.
Η Μεταμό-ρφωση του Σωτήρος ακριβώς κάτω από τον Παρθενώνα. Όλη η περιοχή κάτω και γύρω από την Ακρόπολη είναι γεμάτη χριστιανικούς ναούς κτισμένους με αρχαία υλικά.
| Παρά την εφαρμογή του νέου πολεοδομικού σχεδίου της πόλης τον ιθ΄ αι. οι Βαυαροί με τους Ρωμιούς σεβάστηκαν το αλλότρια βυζαντινά κτίσματα, κι αντί να τα απομακρύνουν προτίμησαν να τα σώσουν προβαίνοντας σε αλλαγές και παρεμβάσεις του σχεδίου. Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση των Εισοδίων της Θεοτόκου (Καπνικαρέας), η οποία παρέμεινε στη μέση και χώρισε τον δρόμο στα δύο, τη σημερινή οδό Ερμού. (Στη σύγχρονη Ελλάδα ξεναγός εξηγούσε σε ξένους, ότι ο ναός της Καπνικαρέας είναι πολύ καλά κτισμένος με χρήση άριστου υλικού, μεταφερμένου ειδικά, ακόμα κι από την Ακρόπολη!) Σε ελάχιστες μόνον πολύ προκλητικές περιπτώσεις κι υστέρα από τις έντονες πιέσεις των ξένων αρχαιολογικών σχολών απομακρύνθηκαν ορισμένοι μόνο χριστιανικοί ναοί, για τη διενέργεια αρχαιολογικών ανασκαφών και την ανάδειξη των προγενέστερων αρχαίων κτισμάτων. |
Μεταμόρφωση του Σωτήρος (Κοττάκη) στην Πλάκα. Ένας από τους πολλούς γύρω από την Ακρόπολη χριστιανικούς ναούς, που έχει κτιστεί με αρχαία μάρμαρα.
Εμπόριο αρχαιοτήτων
από Οθωμανούς - Εκκλησία – Ελληνικό Κράτος
Στα «κατηγορώ» των Νεοελλήνων, ότι τα γλυπτά του Παρθενώνα αφαιρέθηκαν παράνομα από το μνημείο, οι Βρεταννοί αντιτάσσουν το επιχείρημα, ότι για όλες τις ενέργειες του Έλγιν ήταν ενήμεροι οι τοπικοί (Οθωμανοί) ηγεμόνες της περιοχής και μάλιστα είχαν εγκρίνει την αφαίρεση και την μεταφορά των τμημάτων της ζωοφόρου με έκδοση σχετικών διαταγμάτων – φιρμανιών. Οι Έλληνες, την ίδια στιγμή, που αντιλέγουν, πως «τα φιρμάνια είναι παράνομα, διότι δεν μπορεί να έχουν καμμία νομική ισχύ οι πράξεις των κατακτητών σήμερα», όχι μόνον ανέχονται την Ορθόδοξη Εκκλησία να κατέχει την τεράστια περιουσία της βάσει φιρμανιών των τότε Οθωμανών ηγεμόνων, αλλά δέχονται φιρμάνια και αχτιναμέδες σουλτάνων σε συμβολαιογραφικές πράξεις της σύγχρονης Ελλάδας.
Οι επιχειρήσεις αρπαγής του Ελληνικού πολιτισμικού πλούτου (όχι μόνο των μαρμάρων του Παρθενώνα) διεξάγονταν με την ανοχή / αδιαφορία των Τούρκων και την σιωπηρή συγκατάθεση / συνενοχή της Χριστιανορθόδοξης Εκκλησίας. Μάλιστα πολλές φορές η Εκκλησία είχε σημαντικό ρόλο στο κύκλωμα της αρπαγής: π.χ. ανάμεσα στους πληροφοριοδότες και προμηθευτές του Άγγλου πρέσβυ στην Κων/πολη, Thomas Roe (1621-1628), βρίσκουμε τον ίδιο τον πατριάρχη και τον επίσκοπο Άνδρου.
Στο αρχαιοεμπόριο διέπρεψαν και οι μονές του Άθωνα: με έγγραφό τους του 1694 ομολογούν, ότι πούλησαν στον βασιλιά της Ρωσίας «παλαιά βιβλία» γιατί, όπως ισχυρίζονταν, λιμοκτονούσαν (αυτό δηλαδή, που ισχυρίζονταν ανέκαθεν….). Επίσης το 1801 ο ηγούμενος της μονής Πάτμου, αφού δωροδοκήθηκε από τους Άγγλους, τους παρέδωσε πανάρχαια χειρόγραφα, μεταξύ των οποίων και έναν πλατωνικό διάλογο. Τις μονές Πάτμου και Άθωνα στιγματίζει και ο Αδαμάντιος Κοραής ότι «εγύμνωσαν όλην την Ελλάδα από τα πολύτιμά της αντίγραφα» (Προλεγόμενα στην έκδοση του Ισοκράτη, 1807). Επίσης στη δεκαετία του 1720, ο Γάλλος πρόξενος στη Θεσσαλονίκη, Εσπαρνέ, οργάνωσε δίκτυο πρακτόρων σε όλη την Ελλάδα από φίλους του μοναχούς, με σκοπό την κλοπή πολυτίμων χειρογράφων.
Παρόμοια κατάσταση εμπορίου αρχαιοτήτων συνεχίστηκε και μετά την απελευθέρωση επίσημα όμως πλέον και θεσμοθετημένα με νόμους του νεοελληνικού κράτους. Για τον Καποδίστρια π.χ. οι αρχαιολογικοί θησαυροί αποτελούσαν αγαθά αποκλειστικώς ανταλλάξιμα. (Βλ. «Η λογοκοπία περί επαναπατρισμού των Ελληνικών αρχαιοτήτων»).
Έχουν εγκαταλείψει τα διαμόνια
τις Ελληνικές αρχαιότητες του Βρεταννικού Μουσείου;
Επιχειρώντας να δικαιολογήσουν τις καταστροφές των Ελληνικών ναών από τους χριστιανούς, ελληνορθόδοξοι ενίοτε ομολογούν, πως «πράγματι υπάρχουν περιστατικά καταστροφής των ειδώλων των ψευτοθεών εις τους βίους των αγίων» (επίσημη ιστοσελίδα μονής Πετράκη). Ξεδιπλώνοντας ακόμα περισσότερο την αναχρονιστική μεσαιωνική τους σκέψη συνεχίζουν διευκρινίζοντας, ότι τα αρχαία Ελληνικά αγάλματα «ήταν κατοικητήρια διαμόνων. Εις τον βίο της Αγίας Παρασκευής και πολλών άλλων αγίων διαβάζουμε, ότι η αγία δια της προσευχής της έκανε τα δαιμόνια, που κατοικούσαν μέσα εις τα αγάλματα, να ομολογήσουν την παγίδα, την οποία κατεργάζονται για τους ανθρώπους, και εις τη συνέχεια να προκαλέσουν παρουσία πλήθους τη συντριβή των αγαλμάτων, χωρίς να τα αγγίξη ανθρώπινο χέρι».
| Τα δαιμόνια, που κατοικούσαν -σύμφωνα με τους εκκλησιαστικούς ταγούς- μέσα στα αγάλματα, που φιλοξενούνται τώρα σε Μουσεία του εξωτερικού (π.χ. Ελγίνεια, Βρεταννικό Μουσείο), δεν είχαν λόγο να εγκαταλείψουν τις κατοικίες τους, επομένως πρέπει να βρίσκονται ακόμα μέσα τους. Όσο η Ελλάδα ταλανίζεται από τέτοιες μεσαιωνικές αντιλήψεις, σε περίπτωση επαναπατρισμού των Ελληνικών αρχαιοτήτων των ξένων Μουσείων διαφαίνεται άμεσος ο κίνδυνος κι αυτά τα μάρμαρα να ακολουθήσουν την τύχη των προηγουμένων –των «κατοικητηρίων των δαιμόνων»– που έγιναν ασβέστης, τεμαχίσθηκαν κι εξαγιάσθηκαν από τους χριστιανούς, χρησιμοποιούμενα ως δομικά υλικά στην ανέγερση εκκλησιών. |
Η Κοίμησις της Θεοτόκου Παντάνασσας στο Μοναστηράκι κατά τη διάρκεια των εργασιών της πρόσφατης συντήρησής της, που κόστισε 675.635 €.
Επί αιώνες οι χριστιανοί κατέστρεφαν τον Παρθενώνα κι έκτιζαν με τα μάρμαρά του τις πάμπολλες χριστιανικές εκκλησίες, που υπάρχουν γύρω από τον Ιερό Βράχο. Ένας απλός περίπατος στους χώρους γύρω από την Ακρόπολη είναι αρκετός, προκειμένου να διακρίνει με τα ίδια του τα μάτια κι ο κάθε μή ειδικός επισκέπτης τα αρχαία μάρμαρα, που είναι ενσωματωμένα στο πλήθος των χριστιανικών ναών, που βρίσκονται εντός των αρχαιολογικών χώρων κάτω ακριβώς από την Ακρόπολη (Θέατρο Διονύσου, Αρχαία Αγορά κ.λπ.), αλλά και σε όλη την περιοχή της Πλάκας.
Εάν επιθυμούσαν οι εκάστοτε Ελληνικές κυβερνήσεις να κάνουν κάτι το ουσιαστικό αντί των τηλεοπτικών «σώου» εμπρός από τις κάμερες, θα έπρεπε να δώσουν τις απαραίτητες εντολές για την εκπόνηση μελετών για την αφαίρεση των τεμαχίων των αρχαίων μαρμάρων από τους χριστιανικούς ναούς της περιοχής της Ακρόπολης, την επανατοποθέτησή τους στον Παρθενώνα και την απομάκρυνση όλων των χριστιανικών ναών από τους αρχαιολογικούς χώρους. (Το ευσεβές Υπουργείο Πολιτισμού βέβαια προτιμά να δαπανά κονδύλια -όχι για την απομάκρυνση, αλλά αντιθέτως- για τη συντήρηση τέτοιων ναών, όπως π.χ. του Ναού του Αγίου Γεωργίου στον αρχαιολογικό χώρο της Βραυρώνας, δίπλα στο ιερό της Δήμητρας, της μονής Δαφνίου επί του ναού του Δαφναίου Απόλλωνος κ.λπ.)
| Όταν επί χρόνια το Ελληνικό Κράτος, η Εκκλησία και οι νεοέλληνες αφ’ ενός εμπορεύονται τα αρχαία με αρχαιοκαπήλους κι αφ’ ετέρου ακόμα και σήμερα δείχνουν τελείως απαξιωτική συμπεριφορά προς την αρχαία κληρονομιά, δεν δικαιούνται να αυτοχαρακτηρίζονται ως τα θύματα της υπόθεσης και να απαιτούν επιστροφές μαρμάρων. Ούτε νομιμοποιούνται να στηρίζονται γελοιωδώς στην βιολογική τους καταγωγή (η οποία εξ άλλου είναι αμφισβητήσιμη), για να διεκδικήσουν τους πολιτισμικούς θησαυρούς, για λογαριασμό του βαθύτατα μεσαιωνικού, θεοκρατούμενου και διεφθαρμένου κράτους τους, στο οποίο ακμάζει η τελευταία θεοκρατία της Ευρώπης. |
* * *
Αφού ολοκληρωθεί η αφαίρεση των μαρμάρων από τους χριστιανικούς ναούς της γύρω από την Ακρόπολη περιοχής και η επανατοποθέτησή τους στον Παρθενώνα, τότε ενδεχομένως να νομιμοποιηθεί η Ελλάδα να ζητήσει κι από τους ξένους την επιστροφή των μαρμάρων, αρχής γενησομένης από τους γείτονες Τούρκους, από τους οποίους πρέπει να αιτηθούν τα μάρμαρα των αρχαίων Ελληνικών ναών, που αφαίρεσε ο Ιουστινιανός, προκειμένου να κτίσει την Αγία Σοφία.
Γιάννης Λάζαρης
Διαβάστε ακόμα: Η Θαμμένη Ελλάδα Το βιβλίο περιέχει εκατοντάδες έγχρωμες φωτογραφίες από ένα μεγάλο μέρος της Ελλάδας με καταστροφές Ελληνικών αρχαιοτήτων από τους χριστιανούς.
