----------------------------------------------------------------------------
ΜΑΙΑΝΔΡΟΣ30 Ιανουαρίου, ημέρα της Παιδείας. Εκδηλώσεις Τιμής στην Υπατία την Φιλόσοφο!
To 1842 η ελληνική πολιτεία καθιέρωσε την 30η Ιανουαρίου ως ημέρα αφιερωμένη στην ελληνική Παιδεία και στα ελληνικά Γράμματα.
Η ελληνική παιδεία και τα ελληνικά γράμματα αποτελούν την πεμπτουσία του αγώνα που καταβάλλει ο ελληνοπρεπής χώρος εδώ και πάνω από μια 15ετία. Η ελληνική παιδεία και τα ελληνικά γράμματα αποτελούσαν την πεμπτουσία του αγώνα που κατέβαλλαν ογκόλιθοι του πνεύματος όπως ο Πλήθων, ο Αδαμάντιος Κοραής, ο Θεόφιλος Καϊρης, ο Άγγελος Σικελιανός, ο Γιώργος Σεφέρης, ο Κορνήλιος Καστοριάδης…
Εκτιμώντας την απόφαση της πολιτείας να αφιερώσει την ημέρα αυτή στην ελληνική Παιδεία και στα ελληνικά Γράμματα, συμμετέχοντας ψυχή τε και σώματι σ’ αυτήν την συμβολική εορτή προς τιμήν του ελληνικού πνεύματος και κυρίως προς τιμήν της Παιδείας που αποτελεί το Άλφα και το Ωμέγα του πολιτισμού, της γαλούχησης των αξιών και της συνέχειας (αξίες και θέσφατα που κοντεύουμε να λησμονήσουμε ως λαός και ως έθνος), πρωτοστατούμε κι εμείς από εφέτος στις εκδηλώσεις αυτές.
Ο ελληνοπρεπής χώρος, σε αρμονία με την πολιτεία, συμβάλλει αποφασιστικά στις εκδηλώσεις της 30ης Ιανουαρίου. Τιμώντας την ελληνική Παιδεία και τα ελληνικά Γράμματα στο κατ’ εξοχήν πρόσωπο που θα μπορούσε, στη διαχρονική πορεία της Ιστορίας, να εκπροσωπήσει συμβολικά τις έννοιες των ελληνικών Γραμμάτων και της ελληνικής Παιδείας. Στο κατ’ εξοχήν πρόσωπο που τίμησε τις έννοιες αυτές με την μόρφωσή του, με το ήθος του, με τον τρόπο ζωής του. Στο πρόσωπο που η αγάπη του για την ελληνική Παιδεία και τα ελληνικά Γράμματα, το οδήγησε μέχρι το τραγικό μαρτύριο και τον ακόμη μαρτυρικότερο θάνατο. Σ’ έναν θάνατο που την βαρβαρότητα και τον φανατισμό με τον οποίο προήλθε, σπάνια θα συναντήσουμε σε ολόκληρη την πολιτισμένη ιστορία της ανθρωπότητας.
Τιμούμε την ελληνική Παιδεία και τα ελληνικά Γράμματα στο πρόσωπο της Υπατίας της Φιλοσόφου.
Υπατία η Ελληνίδα φιλόσοφος, πίνακας του Elbert Hubbard
Ποια ήταν η Υπατία
Η γυναίκα θρύλος, η τελευταία Ελληνίδα, η πανέμορφη παρθένος, το σοφό και γόνιμο γυναικείο μυαλό της ύστερης αρχαιότητας. Η γυναίκα δάσκαλος, η γυναίκα φιλόσοφος, η γυναίκα μαθηματικός, η γυναίκα εκπρόσωπος της αρετής, η διευθύντρια της Αλεξανδρινής βιβλιοθήκης, και τέλος η γυναίκα μεγαλομάρτυρας της επιστήμης. Αυτή είναι η Υπατία.
Πηγές της ιστορίας για την Υπατία
Σημαντικά στοιχεία για την ζωή της Υπατίας μας δίνει ο μαθητής της, ο Επίσκοπος Πενταπόλεως Συνέσιος ο Κυρηναίος, ο οποίος έγραψε 156 επιστολές από τις οποίες λίγες έχουν διασωθεί. Πρέπει να σπούδασε κοντά της μεταξύ των ετών 390-393.
Στοιχεία επίσης για την Υπατία έχουμε από την μεγάλη βυζαντινή εγκυκλοπαίδεια Σουίδα, όπως επίσης και από τον επίσκοπο απολογητή Ιωάννη Νικίου κατά τον 7 αιώνα μ.Χ. του οποίου τα κείμενα είναι εχθρικά προς αυτήν.
Στοιχεία ακόμα για την Υπατία έχουμε από τον Φιλοστόργιο, τον Ησύχιο, τον Δαμάσκιο, τον Σωκράτη τον Σχολαστικό και τον Νικηφόρο Κάλλιστο.
Η επιστημονική κατάρτιση της Υπατίας
Η Υπατία γεννήθηκε γύρω στο 370 π.χ. και έφτασε στο απόγειο της καριέρας της στην διάρκεια της βασιλείας του αυτοκράτορα Αρκαδίου (395-408).
Ως κόρη του μεγάλου μαθηματικού και αστρονόμου Θέωνα (395-400), είχε τον κατάλληλο δάσκαλο για να διδαχθεί τα μαθηματικά και την αστρονομία. Μεταξύ των επιστημονικών συνεργατών του Θέωνος η Υπατία είχε την σημαντικότερη θέση και εκτιμάται από τις πηγές ότι ξεπέρασε στα μαθηματικά τις ικανότητες του πατέρα της.
Ο Φιλοστόργιος, ο Ησύχιος, ο Δαμάσκιος και ο Νικηφόρος Κάλλιστος την θεωρούν προικισμένη στα μαθηματικά και γράφουν γι αυτήν με τα καλύτερα λόγια.
Η Υπατία, εκτός από τον σχολιασμό στα Κωνικά του Απολλώνιου του Περγαίου επάνω την τριγωνομετρία, σχολίασε επίσης εκτενώς την Αριθμητική του Διόφαντου. Ο Διόφαντος είχε βάλει τις βάσεις της άλγεβρας που αργότερα ανέπτυξαν οι Άραβες και θεωρείται ο πιο δύσκολος μαθηματικός της αρχαιότητας, ο πρώτος που όρισε τον αλγεβρικό κανόνα - x - = +, (πλην επί πλην ίσον συν), + x - = - (σύν επί πλην ίσον πλην) «λήψις επί λήψιν πολλαπλασιασθείσα ποιεί ύπαρξην, ύπαρξης δε επί λήψιν ποιεί λήψιν».
Από τα δεκατρία βιβλία του πρωτοτύπου του Διόφαντου έχουμε σήμερα έξη βιβλία στα Ελληνικά και τέσσερα στα Αραβικά. Η διάσωση του όγκου της Αριθμητικής του οφείλεται στην ποιότητα των σχολίων και τις διορθώσεις της Υπατίας σύμφωνα με τις μελέτες των T.L. Heath Diophantus of Alexandria - A Study in the History of Greek Algebra (Νέα Υόρκη 1964), από την μελέτη Histoire des mathematigues (Paris 1799) του J.F. Montycla καθώς και από τον Cameron το 1993.
Ο Καμερον, ο Τούνερ και ο Κνόρ που ασχολήθηκαν εμπεριστατωμένα με τα έργα των Ελλήνων μαθηματικών, θεωρούν την συμβολή της Υπατίας καθοριστική στην Iστορία των μαθηματικών και της αστρονομίας, όχι μόνο από τους τίτλους των έργων της αλλά κυρίως για το περιεχόμενό τους.
Στον τομέα της αστρονομίας, η Υπατία σχολίασε την Αλμαγέστη (Μεγίστη σύνταξη της αστρονομίας) του Πτολεμαίου. Τα διασωθέντα κείμενα της Αλμαγέστης και του Προχείρου Κανόνος του Πτολεμαίου πιθανόν να είχαν προετοιμαστεί από την ίδια. Ασχολήθηκε επίσης σε μία νέα έκδοση του Προχείρου Κανόνος του Πτολεμαίου τον οποίο ο Ησύχιος αναφέρει με τον τίτλο Αστρονομικός Κανών. Προχώρησε στην κατασκευή οργάνων που παρουσίαζαν τις θέσεις των άστρων και των πλανητών (τον γνωστό αστρολάβο). Μάλιστα, με τις υποδείξεις της κατάφερε ο Συνέσιος να κατασκευάσει έναν μικρό αστρολάβο που τον προόριζε ως δώρο σε έναν φίλο του, τον Παιόνιο στην Κωνσταντινούπολη.
Το μαρτυρικό τέλος της Υπατίας
Τον Οκτώβριο του 412, στο πατριαρχείο Αλεξανδρείας εκλέγεται ο Κύριλλος. Γρήγορα διαπίστωσε ο νέος επίσκοπος ότι την πολιτική και κοινωνική ζωή της Αλεξάνδρειας την επηρέαζε μια γυναίκα προικισμένη με δυνατή προσωπικότητα και σοφία η οποία μαγνήτιζε το περιβάλλον της και τους ανθρώπους γύρω της.
Στον αντίποδά της ο Κύριλλος, ήταν αντιπαθής και ανεπιθύμητος από την πρώτη στιγμή που ανέλαβε την αρχιεπισκοπή. Οι πηγές τον περιγράφουν σαν βίαιο και αρχομανή που επεδίωξε την απόκτηση της εξουσίας με τον πιο αδιάλλακτο τρόπο από τον προκάτοχο και θείο του, προκαλώντας δυσφορία και διαφωνίες στις εκκλησιαστικές ομάδες.
Η προπαγάνδα του Κύριλλου άρχισε να παρουσιάζει την Υπατία στις μάζες ως μάγισσα που ασκούσε μαύρη μαγεία γιατί τα μαθηματικά ταυτιζόταν στον χριστιανικό κόσμο με την μαγεία - γι’ αυτό αργότερα τα έργα των μαθηματικών παραδίδονταν στην πυρά σύμφωνα με την νομοθεσία του Ανατολικού ρωμαϊκού Κράτους και οι διδάσκοντες την μαθηματική επιστήμη εξορίζονταν.
Τον Μάϊο του 415, ένας φανατισμένος όχλος με επικεφαλής οργισμένους καλόγερους που οδηγούσε κάποιος Πέτρος ο Αναγνώστης, συνέλαβε την Υπατία την ώρα που δίδασκε. Την έσυραν στην εκκλησία Καισάριον όπου έσκισαν τα φορέματά της και την κατακρεούργησαν με φρικτό τρόπο: με όστρακα (θραύσματα) αγγείων
(«οστράκοις ανείλον»). Αδυνατώντας να συγκρατήσουν το μένος τους παρά το φοβερό λιντσάρισμα, έσυραν το νεκρό κορμί της και το έκαψαν σε μια τοποθεσία με το όνομα Κίναρον.
Κατά τον Ησύχιο, διαμέλισαν το σώμα της και διασκόρπισαν τα μέλη του στην πόλη.
Η φρικτή περιγραφή του θανάτου της διασώθηκε από τον Ιωάννη Νικίου, τον Σωκράτη τον Σχολαστικό, τον Ιωάννη Μαλλάλα , τον Ησύχιο και λίγους τολμηρούς λογογράφους.
Ο Δαμάσκιος αναφέρει ότι είναι πεπεισμένος πως ο Κύριλλος σχεδίασε την δολοφονία της Υπατίας και την πραγματοποίησε με την βοήθεια των ανθρώπων του.
Για τον Σωκράτη τον Σχολαστικό, ο φθόνος της εκκλησιαστικής άρχουσας τάξης για την επιτυχία και το γόητρο της Υπατίας, ήταν ο αποφασιστικός παράγων της δολοφονίας της (Maria Dzielska σ. 183)
Ο Κύριλλος στερέωσε στη συνέχεια την θέση του στην Αλεξάνδρεια, κι έτσι το έγκλημα αποσιωπήθηκε επιμελώς από τις εξουσίες για να καλυφθεί η ντροπή και η ευθύνη του χριστιανικού φανατισμού.
Η Υπατία, η Αλεξανδρινή φιλόσοφος και μαθηματικός, η ευγενέστερη μορφή της ελληνικής παιδείας, έγινε μάρτυρας της ελληνικής σκέψεως και των ελληνικών γραμμάτων με τον φρικτότερο τρόπο που θα μπορούσε να φανταστεί κανείς.
Οι φανατισμένοι καλόγεροι και το αφιονισμένο πλήθος συνέχισαν να λυμαίνονται την ευρύτερη περιοχή της Αλεξάνδρειας, τρομοκρατώντας κάθε έναν που συνέχιζε να σκέφτεται ελληνικά.
Ο Κύριλλος, ηθικός αυτουργός της δολοφονίας, επιβραβεύθηκε για το ανοσιούργημα που διέπραξε με το να ανακηρυχθεί άγιος. Επιβραβεύθηκε μάλιστα διπλά αφού η μνήμη του γιορτάζεται από την εκκλησία δύο φορές τον χρόνο: στις 18 Ιανουαρίου και στις 9 Ιουνίου!
Posted by
ΜΑΙΑΝΔΡΟΣ
