Ο σουλτάνος που αγάπησε τον πατριάρχη
Η κυρία Αρβελέρ συνηθίζει να δηλώνει ότι τέτοια μέρα, 29 Μαΐου, οι φοιτητές της στο Παρίσι της έστελναν συλλυπητήρια τηλεγραφήματα. Την έχω ακούσει δύο φορές να το λέει, η μία τελευταία προχτἐς στους Οικονομέα-Καμπουράκη. Εύλογα, η κυρία Αρβελέρ, θα μπορούσε να αναρωτηθεί: τι γίνεται εδώ στην Ελλάδα; Σήμερα, εδώ, πολλοί περιμένουν να ακουστούν ονόματα πολιτικών και δημοσιογράφων που έλαβαν προσωπικές χορηγίες, άλλοι έζησαν ένα ξένοιαστο Σάββατο στη θάλασσα, τα μικρά και οι γιουροφάν συλλαβίζουν το Όπα, με μάτια και αυτιά στραμμένα στον μουσικό διαγωνισμό.
Η κυρία Αρβελέρ συνηθίζει να δηλώνει ότι τέτοια μέρα, 29 Μαΐου, οι φοιτητές της στο Παρίσι της έστελναν συλλυπητήρια τηλεγραφήματα. Την έχω ακούσει δύο φορές να το λέει, η μία τελευταία προχτἐς στους Οικονομέα-Καμπουράκη. Εύλογα, η κυρία Αρβελέρ, θα μπορούσε να αναρωτηθεί: τι γίνεται εδώ στην Ελλάδα; Σήμερα, εδώ, πολλοί περιμένουν να ακουστούν ονόματα πολιτικών και δημοσιογράφων που έλαβαν προσωπικές χορηγίες, άλλοι έζησαν ένα ξένοιαστο Σάββατο στη θάλασσα, τα μικρά και οι γιουροφάν συλλαβίζουν το Όπα, με μάτια και αυτιά στραμμένα στον μουσικό διαγωνισμό.
Ένας περαστικός ανώνυμος από εδώ μου απηύθυνε έναν χαιρετισμό από το Λονδίνο και θυμήθηκε ότι σήμερα είναι η επέτειος της άλωσης της Πόλης. Σκεφτόμουν κι εγώ τη μέρα με ανάμικτα συναισθήματα. Αισθάνομαι ότι πρέπει να παίρνουμε τα πράγματα από την αρχή, για να δούμε εάν μας λένε κάτι σήμερα. Πέρα από ιδεολογήματα, πατριδοκαπηλείες και φανατισμούς. Και έτσι, σταθμεύω σε ἐνα γεγονός εξαιρετικής σημασίας.
Αποφάσισα αντί για θρήνους, μοιρολόγια και άλλα πένθιμα να διαβάσω τι έγινε λίγο μετά το πέρασμα από τη βυζαντινή εξουσία στην οθωμανική κυριαρχία, από τον αυτοκράτορα στον σουλτάνο. Δεν θέλω να κάνω ερμηνείες αφού μία εξαιρετική πηγή για την εποχή, η Ιστορία ΠολιτικήΚωνσταντινουπόλεως, είναι τόσο ξεκάθαρη στην πληροφόρηση, και μας δίνει από πρώτο χέρι την εκτίμηση που είχε ο πρώτος σουλτάνος στον πρώτο πατριάρχη του μεταβυζαντινού Ελληνισμού, τον Γεώργιο Κουρτέση, που είναι γνωστός ως Γεννάδιος Β´ Σχολάριος (1403-1472). Toν καιρό της άλωσης, όπως θα πει και ο Ράνσιμαν, ο Γεννάδιος ήταν πασίγνωστος και αξιοσέβαστος για την ακλόνητη ακεραιότητα και εντιμότητά του.
Να θυμίσω πως το καθεστώς που καθιερώνεται την επαύριο της άλωσης από τον Μωάμεθ Β´ ίσχυε μέχρι τον 19ο αιώνα.
Είμαστε στην κρίσιμη στιγμή που η Ορθόδοξη Εκκλησία έχει χωριστεί από το κράτος, και μοιάζει ορφανή, αφού ήταν υποτελής στον τουρκικό ζυγό.
Καὶ ὡσὰν τὸν ἔκαμαν πατριάρχην, τὸν ἐπῆραν οἱ ἀρχιερεῖς καὶ οἱ κληρικοὶ καὶ οἱ πρῶτοι τοῦ λαοῦ, καὶ ὑπῆγε, καὶ ἐπροσκύνησε τὸν αὐτὸν σουλτάνον. Καὶ ἐκεῖ ἠρώτησε τοὺς κληρικοὺς ὅτι τί συνήθειαν εἶχαν οἱ βασιλεῖς τῶν Ρωμαίων, ὄταν ἔκαμναν πατριάρχην, Καὶ τοῦτοι τῷ ἀπεκρίθησαν καὶ εἶπαν ὅτι, ὅταν ἤθελε γένει πατριάρχης, τοῦ ἐχάριζε καπάσιον ἐνδυμιὸν μὲ τὸν καμουχᾶν, καὶ μανδῆ μὲ τοὺς ποταμούς, καὶ ἄλογον ἄσπρον, καὶ ἐκαβαλίκευεν αὐτό, καὶ ὑπήγενε γύρωθεν τῆς πόλεως, καὶ εὐλόγει αὐτήν, καὶ ἔδιδέ του ὁ βασιλεὺς μὲ τὸ χέρι του τὸ δικανίκι. Καὶ ἔτζη ἔλαβεν ὁ σουλτάνος μὲ τὸ χέρι του τὸ δικανίκι, καὶ τὸ ἔδωκεν εἰς τὸ χέρι τοῦ πατριάρχου. Καὶ ὥρισε, καὶ ἔγιναν ὅλα ἐκεῖνα ὁποὺ εἴπαμε, τὰ ὁποῖα εἶχαν οἱ πατριάρχαι εὐεργεσίαν ἀπὸ τοὺς βασιλεῖς. Ἠγάπησε δὲ πολλὰ τὸν πατριάρχην ὁ σουλτάνος, ἔσοντας νὰ μάθῃ ὅτι ἦτον σοφώτατος καὶ εὐλαβὴς ἄνδρας. (MPG 160, 315–316)
Ο σουλτάνος είναι μόλις 22 ετών, αφού το 1451 που ενθρονίστηκε ήταν 19. Θα έμοιαζε σαν να είναι γιος του Γεννάδιου που τότε έκλεινε τα 51. Ο νέος πατριάρχης παίρνει τον δρόμο για τον ετοιμόροπο ναό των Αγίων Αποστόλων. Αργότερα θα εγκατασταθεί στην Παμμακάριστο. Η Αγία Σοφία είχε ήδη μετατραπεί σε μουσουλμανικό τέμενος.
Η διήγηση περιλαμβάνει ακόμη μία συνάντηση. Ο σουλτάνος «ὑπῆγε σωματικῶς εἰς τὸ πατριαρχεῖον, εἰς τὸν ναὸν τῆς Παμμακαρίστου, καὶ ἐμβῆκε μέσα εἰς τὸ παρεκκλήσιον καὶ ὡμίλησε καὶ διελέγχθη μετ᾽ αὐτοῦ τοῦ πατριάρχου, κυροῦ Γενναδίου.»
Η συνάντηση του Μωάμεθ Β´ και του πατριάρχη Γεννάδιου Β´. Ψηφιδωτό, 18ος αιώνα. Κωνσταντινούπολη, Πατριαρχικός οίκος.
Ο σουλτάνος ζήτησε να μάθει ποια ήταν ακριβώς η πίστη των Χριστιανών. Στη συνέχεια ο Γεννάδιος σε 20 σημεῖα παραδίδει μία Ἔκθεση πίστεως, η οποία μεταφράστηκε στην «τουρκοαραβόγλωσσα» και ποὺ καταλήγει ὅτι στη διάρκεια του χρόνου δὲν κατίσχυσαν οι αντίθετοι πολύθεοι αλλά «ἐνίκησεν ἡ πίστις, καὶ διαμένει μέχρι τοῦ νῦν».
Ὁ δὲ σουλτάνος ἀκούσας ταῦτα τοῦ πατριάρχου, ἅπερ ἐγγράφως τοῦ ἔδωκε, ἐθαύμασε μεγάλως εἰς τὴν θεολογίαν καὶ σοφίαν αὐτοῦ, καὶ ἐπληροφορήθη τὴν πᾶσαν ἀλήθειαν περὶ τῆς πίστεως τῶν Χριστιανῶν, ὅτι ἔναι ἀληθινή, καὶ τὰ μυστήρια τῆς πίστεως αὐτῶν ἀληθινὰ καὶ θαυματουργά, καὶ κανένα δόλος δὲν ἔναι εἰς αὐτά, ἀμὴ καθαρὰ καὶ λαμπρότερα ὑπὲρ τὰ χρυσάφη. Ἀγάπησε δὲ πολλὰ τὸ γένος τῶν Χριστιανῶν, καὶ ἔβλεπε καλῶς. Καὶ ὁρισμὸν ἔδωκε, καὶ ἔκαμε καὶ μεγάλας φοβέρας εἰς ἐκείνους ὁποὺ νὰ πηράζουν ἢ διαβάλλουν τινὰ τῶν Χριστιανῶν, νὰ παιδεύονται βαρέως. Καὶ οὐχὶ μόνον ὁ σουλτάνος ἀγάπα τοὺς Χριστιανούς, ἀμὴ καὶ ὅλοι οἰ μουσουλμάνοι ἕνεκεν τοῦ ὁρισμοῦ τοῦ ἀφεντός. Εἶχε δὲ ὁ σουλτάνος μεγάλην χαρὰν καὶ εὐφροσύνην, ἔσοντας νὰ γένῃ τοιούτου γένους αὐθέντης καὶ βασιλέας. (MPG 160, 317)
Μέσα από την ιστορία αυτή ο σουλτάνος καθορίζει την πολιτική του ταυτότητα: εμφανίζεται ως διάδοχος των βυζαντινών αυτοκρατόρων και με τον σεβασμό που δείχνει προς τον πρώτο πατριάρχη μετά την άλωση, ουσιαστικά αναγνωρίζει ως σώμα την κοινότητα των Ορθοδόξων Χριστιανών. Αυτή η κοινότητα θα εκπροσωπείται νομικά ενώπιον της οθωμανικής εξουσίας με τον Πατριάρχη και θα μπορεί να λατρεύει ελεύθερα τον Θεό στους ναούς που δεν είχαν γίνει τζαμιά. Ο Πατριάρχης στους αιώνες που θα ακολουθήσουν θα είναι και εκκλησιαστικός και πολιτικός ηγέτης.
Τα πράγματα, παρά τα προνόμια που δόθηκαν στον πατριάρχη, ήταν εξαιρετικά δύσκολα για τη ζωή των Ορθοδόξων. Ωστόσο, άντεξαν, μέσα από δοκιμασίες, μαρτύρια, εξισλαμισμούς. Οι υποτελείς κράτησαν τη γλώσσα τους, την εκκλησιαστική τους ταυτότητα, μία συνείδηση που πολύ γρήγορα και πριν από τον διαφωτισμό του 18ου αιώνα, τους έδινε ένα νόημα που τους έδενε με τον αρχαίο κόσμο, ενώ δεν παύει να εκφράζεται το παράπονο για το μοιραίο των Ελλήνων, και για τη «σκληροκαρδία της τύχης» που το γένος είναι πλέον στερημένο και γυμνό από παιδεία.
Τι απέγινε άραγε ο Γεννάδιος, ο πρώην υπέρμαχος της ένωσης των Εκκλησιών (είχε συνοδεύσει τον Ιωάννη 8ο Παλαιολόγο στη σύνοδος Φερράρας-Φλωρεντίας, 1438), ο μετέπειτα ανθενωτικός και επίσημος συνομιλητής του σουλτάνου;
Σύμφωνα με την Ιστορία Πολιτική ο Γεννάδιος παρέμεινε στον θρόνο για 5 χρόνια. Αλλά η ζωή δεν ήταν ανέφελη «από τα πολλά και μεγάλα σκάνδαλα». Αποφάσισε να φύγει, παρά τις παρακλήσεις κλήρου και λαού. Έγραψε την παραίτησή του, μάζεψε τα πραγματάκια του και βρήκε καταφύγιο στο μοναστήρι του θείου Προδρόμου εις τας Σέρρας. Εκεί έζησε σε ησυχία, διάβασμα, γράψιμο και προσευχή. Θα έκανε διαλείμματα για να φροντίσει το κηπάκι του και να ταΐσει τα γατιά του. Εκεί εκοιμήθη ειρηνικώς. Ο Θεός να τον ξεκουράζει.
ΠΗΓΗhttp://ardalion.wordpress.com/2010/05/29/gennadios-2/
