Ελάχιστα είναι τα στοιχεία που γνωρίζουμε για την Τήνο πριν τον 12ο π.Χ. αιώνα, καθώς σύμφωνα με τους αρχαίους συγγραφείς μέχρι τότε το νησί ήταν ακατοίκητο. Πρωτοκατοικήθηκε περίπου το 1130 μ.Χ. από μια ομάδα Ιώνων αποίκων από την Καρία της Μ. Ασίας, που έφτασαν στο νησί κυνηγημένοι από τους Δωριείς. Αρχηγός τους ήταν ο Τήνος, που κατά μία εκδοχή, έδωσε το όνομα του και στο νησί.
Στην Τήνο έχουν βρεθεί μυκηναϊκοί τάφοι, όπως ο θολωτός τάφος στην Αγία Θέκλα Πανόρμου και δύο άλλοι τάφοι, ο ένας στην ίδια περιοχή κι ο άλλος στην Καρδιανή, που ανάγονται στην γεωμετρική εποχή. Σήμερα οι αρχαιολογικές έρευνες συνεχίζονται στα ριζιμιά του Εξώμπουργου, του δεύτερου δήμου του νησιού.
Σύμφωνα με τον Απολλόδωρο στον «Τσικνιά», το ψηλότερο βουνό του νησιού, που τότε ονομαζόταν Γύρας, βρέθηκε κάποτε ο Ηρακλής, κυνηγώντας τους γιους του Βοριά (σ.σ. ο οποίος συχνότατα μπερδεύεται στις λαϊκές δοξασίες με τον Αίολο, το θεό των Ανέμων) Ζήτη και Κάλαϊν, οι οποίοι αν και συμμετείχαν στην Αργοναυτική Εκστρατεία, βρήκαν την ευκαιρία να λιποτακτήσουν όταν έδεσε εκεί κοντά η Αργώ. Ο Ηρακλής του ανακάλυψε, τους σκότωσε και τους έθαψε σε χωριστούς τάφους.
Τότε ο πατέρας τους ο Βοριάς, ανησυχώντας από τη σιωπή τους κίνησε από τη Θράκη για να τους βρει. Έφτασε και στην Τήνο, όπου ανακάλυψε τους τάφους τους στην κορυφή του Τσικνιά. Θύμωσε τόσο πολύ που άνοιξε τους ασκούς του και άφησε ελεύθερους τους ανέμους, που μέχρι σήμερα μαστιγώνουν το νησί. Σύμφωνα με τους αρχαίους συγγραφείς στον Τσικνιά βρισκόταν ένας μεγαλόπρεπος ναός του Βοριά ή Αιόλου, του θεού των Ανέμων, και από εκεί εξαπέλυε τους ανέμους του προς όλο το Αιγαίο.
Εξάλλου στο σημείο που ο Τσικνιάς ακουμπά στη θάλασσα, στην περιοχή της Φανερωμένης, υπάρχει σπήλαιο, που σύμφωνα με το θρύλο επικοινωνεί με την κορυφή. Στο σημείο αυτό υπήρχε και το στόμιο απ΄ το οποίο ο Αίολος φυσούσε, και μέσω αυτής της σήραγγας έφτανε ο αέρας στη σπηλιά και από κει στη θάλασσα. Ίσως έτσι να εξηγούνται οι τόσο συχνές θαλασσοταραχές, που πλήττουν την περιοχή.
Η Τήνος εμφανίζεται και στην Οδύσσεια του Ομήρου. Εκεί ναυάγησαν τα καράβια του Αίαντα του Λοκρού, κατά την επιστροφή του από την Τροία, ως τιμωρία του Ποσειδώνα γιατί υπήρξε αυθάδης.
Εξάλλου ο θεός Ποσειδώνας ήταν ο προστάτης του νησιού. Την λατρεία του τη μετέφεραν πιθανότατα στο νησί οι πρώτοι Ίωνες άποικοι. Σύμφωνα με την παράδοση ο Ποσειδώνας, που εκτός από θεός της θάλασσας λατρευόταν κι ως θεραπευτής ή «μεγάλος ιατρός», απάλλαξε το νησί από τα φίδια και τα ερπετά που αφθονούσαν και ταλάνιζαν τη ζωή των κατοίκων στέλνοντας ένα σμήνος πελαργών για να τα εξολοθρεύσει. Προς τιμήν του χτίστηκε ο ναός, ο μεγαλύτερος και γνωστότερος στην αρχαία εποχή, ερείπια του οποίου, σώζονται έως σήμερα στην περιοχή Κιόνια, περίπου 3 χλμ από τη σημερινή Χώρα, πάνω στη θάλασσα. Η Τήνος κατά την αρχαιότητα, περίπου τον 5ο αιώνα π.Χ. αποτέλεσε ένα από τα σημαντικότερα θρησκευτικά κέντρα, εφάμιλλο με αυτό της Δήλου , καθώς ο ναός του Ποσειδώνα είχε την ίδια αίγλη με το Ασκληπιείο της Επιδαύρου.
Τον 3ο π.Χ. αιώνα ο ναός ανακατασκευάστηκε και επεκτάθηκε, καθώς καθιερώθηκε και η λατρεία της Αμφιτρίτης, συζύγου του Ποσειδώνα και προστάτιδα της γυναικείας γονιμότητας.
Εξάλλου η Τήνος αποτελούσε απαραίτητο σταθμό για τους προσκυνητές της Δήλου, καθώς έπρεπε πρώτα να βουτήξουν και να λουστούν στα εξαγνιστικά λουτρά του ναού του Ποσειδώνα, προκειμένου να περάσουν «καθαροί» στο ιερό νησί του Απόλλωνα
Η φήμη του ναού είχε απλωθεί σε όλη την Ελλάδα, τα παράλια της Μικράς Ασίας, την Κάτω Ιταλία και τις ακτές της Βόρειας Αφρικής. Ωστόσο ο ναός παρακμάζει από τα μέσα του 1ου π.Χ. αιώνα ενώ εγκαταλείπεται εντελώς κατά τον 3ο αιώνα μ.Χ.
Σήμερα μπορούμε να δούμε τμήματα από τα θεμέλια των δύο ναών, τα λουτρά, τα προπύλαια, το βωμό, τον ξενώνα, βάσεις αγαλμάτων, υδραγωγεία καθώς και μία από τις εξέδρες ενώ ανάμεσα στα ευρήματα, που έφερε στο φως η αρχαιολογική σκαπάνη υπάρχουν γλυπτά και διάκοσμα του ναού καθώς κι ένα ηλιακό ρολόι από λευκό μάρμαρο, έργο του Ανδρόνικου του Κυρρήστου, που ανάγεται στο 2ο π.Χ. αιώνας και σήμερα βρίσκεται στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Τήνου. Τα Ποσειδώνια ή Ποσίδια, θρησκευτικές εκδηλώσεις προς τιμήν του Ποσειδώνα, λάμβαναν χώρα τον Ιανουάριο και το Φεβρουάριο.
Εξάλλου στον αρχαιολογικό χώρο του ναού έχουν γίνει εκτεταμένες εργασίες ανάδειξης του. Τα αρχαία προστατεύονται με διαδρόμους οργανωμένης κίνησης επισκεπτών, ξύλινα γεφυράκια, υπαίθριο χώρο εκδηλώσεων και περιμετρική δενδροφύτευση.
Ανάμεσα στα άλλα αρχαιολογικά ευρήματα έχουν βρεθεί αργυρές δραχμές και τετράδραχμα του 2ου και του 3ου π.Χ. αιώνα, που απεικονίζουν την κεφαλή του Ποσειδώνα, τρίαινα ή δελφίνι, το κεφάλι του Δία, τον Ποσειδώνα σε θρόνο, κρατώντας τρίαινα με την επιγραφή ΤΗΝΙΩΝ ή τα γραμματα ΤΗ.
Εκτός από τον Ποσειδώνα στην Τήνο λατρευόταν και ο θεός Διόνυσος, τον ναό του οποίου κατέστρεψαν οι χριστιανοί για να φτιάξουν τον ναό της ΕΒραίας Μαριάμ , ενώ στο νησί υπήρχε και ναός αφιερωμένος στη Δήμητρα και την Περσεφόνη.Δεν γλίτωσαν φυσικά ούτε και αυτοί από το χριστιανικό μένος!!Το νησί είναι το μεγαλύτερο κατάστημα της εκκλησίας με τεράστιες εισπράξεις αφορολόγητες με πιστούς πρόβατα να προσφέρουν τον οβολό τους με την ελπίδα να συγκινηθεί η "θεά" των χριστιανών και να γιατρέψει την κάθε ασθένεια τους!!Μιλάμε για σκηνές κωμικοτραγικές που δείχνουν το επίπεδο γνώσης του σημερινού νεοέλληνα!!
Απολλώνιος
Που κατάντησε η Ελλάδα...