Κοινωνικός νους: ο ναός του Θεού
Είτε πιστεύουμε στον Θεό είτε όχι, οι περιοχές του εγκεφάλου μας που επεξεργάζονται το «θείο» είναι οι ίδιες και αφορούν συναίσθημα και κοινω νικότητα
της θεοδωρας τσωλη | Κυριακή 15 Μαρτίου 2009
http://tovima.dolnet.gr/default.asp?pid=2&ct=33&artId=259452
---
Είναι κάτι τόσο άπιαστο αλλά συνάμα και τόσο απτό για ορισμένους ανθρώπους. Για κάποιους αποτελεί βάλσαμο και στήριγμα, ενώ για άλλους ξένη έννοια. Οπως και αν αντιδρά ο καθένας στην έννοια της θρησκευτικής πίστης, η αντίδρασή του αποτελεί μια διαδικασία καθαρά... εγκεφαλική, σύμφωνα με νέα μελέτη η οποία φέρει μάλιστα ελληνική υπογραφή. Η μελέτη που δημοσιεύτηκε αυτήν την εβδομάδα στην έγκριτη επιστημονική επιθεώρηση «Ρroceedings of the Νational Αcademy of Sciences» αποτύπωσε για πρώτη φορά την «κατοικία» του Θεού και της θρησκευτικής πίστης στον ανθρώπινο εγκέφαλο. Είναι χαρακτηριστικό ότι, όπως ανέφερε στο «Βήμα» ο πρώτος συγγραφέας της μελέτης, γνωσιακός νευρολόγος κ. Δ.Καπογιάννης, κλινικός ερευνητής από το Εθνικό Ινστιτούτο για τη Γήρανση των ΗΠΑ, η «κατοικία» αυτή φαίνεται ότι αποτελείται τελικώς από πολλά και διαφορετικά... δωμάτια, ορισμένα εκ των οποίων «χτίστηκαν» παλαιότερα, ενώ κάποια άλλα είναι εξελικτικώς... νεόδμητα.
Πού κατοικεί η «θεία σκέψη»;
Οι έδρες της θρησκευτικής πίστης στον εγκέφαλο είναι τελικώς πολλές και μάλλον άμεσα συνυφασμένες με τον άνθρωπο ως κοινωνικό ον, αναφέρει η ερευνητική ομάδα από τις ΗΠΑ στην οποία συμμετείχαν επίσης ειδικοί του αμερικανικού Εθνικού Ινστιτούτου για τις Νευρολογικές Διαταραχές και τα Εγκεφαλικά καθώς και ερευνητές του Τμήματος Ψυχολογίας του Πανεπιστημίου Τζορτζτάουν. Πιστοί και άπιστοι κάνουν ασυνείδητα μια αυτόματη βόλτα από τα... δωμάτια του μυαλού τους ώστε να καταλήξουν στις απόψεις τους για τη θρησκεία. Και για πρώτη φορά κατέστη δυνατή η «χαρτογράφηση» αυτών των εγκεφαλικών περιοχών που δείχνουν πώς ο κάθε άνθρωπος τείνει το χέρι στον Θεό του, με τη... χείρα βοηθείας της πιο εξελιγμένης τεχνολογίας- για την ακρίβεια με χρήση λειτουργικής μαγνητικής τομογραφίας (fΜRΙ) η οποία έχει τη δυνατότητα να αποτυπώνει με ακρίβεια, σε πραγματικό χρόνο, ποιες περιοχές του εγκεφάλου δραστηριοποιούνται με διαφορετικά ερεθίσματα.
Ο έλληνας ερευνητής εξηγεί ότι το βασικό κίνητρο για τη διεξαγωγή της μελέτης ήταν να εντοπιστούν τα κυκλώματα του εγκεφάλου που δραστηριοποιούνται όταν κάνουμε σκέψεις για τον Θεό και για θρησκευτικά ζητήματα, καθώς αυτό δεν είχε καταστεί δυνατόν ως σήμερα. «Οι προηγούμενες μελέτες είχαν διεξαχθεί σε ανθρώπους με συγκεκριμένη παθολογία όπως επιληπτικοί ή σχιζοφρενείς ασθενείς,οι οποίοι παρουσίαζαν υπερθρησκευτικότητα λόγω του προβλήματός τους.Για παράδειγμα,είχε φανεί ότι πολύ έντονη θρησκευτικότητα εμφανίζουν άτομα με επιληψία του κροταφικού λοβού.Αλλες μελέτες αφορούσαν συγκεκριμένες ομάδες που είχαν έντονες και ασυνήθιστες θρησκευτικές εμπειρίες.Είχαν μελετηθεί π.χ. καθολικές μοναχές στις οποίες είχε ζητηθεί να προσεύχονται ενώ υποβάλλονταν σε μαγνητική τομογραφία.Εμείς για πρώτη φορά μελετήσαμε ανθρώπους χωρίς κάποια συγκεκριμένη παθολογία ή ιδιαίτερες θρησκευτικές εμπειρίες.Θελήσαμε να δούμε τον τρόπο με τον οποίο οι άνθρωποι- είτε δηλώνουν πιστοί είτε άπιστοι- επεξεργάζονται τα θρησκευτικά ερεθίσματα και κωδικοποιούν τη θρησκευτική πίστη».
Για να επιτευχθεί ο στόχος μελετήθηκαν 20 εθελοντές που δήλωναν μη θρησκευόμενοι καθώς και αντίστοιχος αριθμός ατόμων που πίστευαν σε κάποια μονοθεϊστική θρησκεία (περιλαμβάνονταν καθολικοί, προτεστάντες, μουσουλμάνοι και μια χριστιανή ορθόδοξη εθελόντρια). Οι επιστήμονες υπέβαλαν και τους 40 εθελοντές σε fΜRΙ ενώ παράλληλα τους έθεταν ερωτήματα θρησκευτικής φύσεως. Ο εγκέφαλος των ερωτηθέντων ανέλυσε τα ερωτήματα που του ετέθησαν σύμφωνα με τρεις βασικούς άξονες με τους οποίους επεξεργάζεται αυτόματα ζητήματα θρησκευτικής πίστης: αν ο Θεός εμπλέκεται στα εγκόσμια ή αν είναι απομακρυσμένος από αυτά, αν ο Θεός είναι Θεός αγάπης και επιβράβευσης ή είναι Θεός εξαγριωμένος και τιμωρός, καθώς και αν το κάθε άτομο μπορεί να συνδέσει τα ερωτήματα με συγκεκριμένες δικές του εμπειρίες ή πρέπει να βασιστεί σε ένα θεωρητικό δόγμα της εκάστοτε θρησκείας στην οποία πιστεύει για την ανάλυσή τους.
Πίστη και συναίσθημα.
Τι προέκυψε; Οτι τόσο τα θρησκευόμενα όσο και τα μη θρησκευόμενα άτομα είχαν τον ίδιο τρόπο επεξεργασίας των ερωτημάτων στον εγκέφαλό τους ενεργοποιώντας τις ίδιες περιοχές- ασχέτως του αν το αποτέλεσμα αυτής της διαδικασίας κατέληγε σε εκ διαμέτρου αντίθετες απαντήσεις για την πίστη. Το σημαντικότερο όμως ήταν ότι, όπως φάνηκε από την ανάλυση, ο εγκέφαλός μας επεξεργάζεται τα του Θεού με τον ίδιο τρόπο που προχωρεί σε επεξεργασία σχετικά με τα... γήινα ζητήματα. Προκειμένου να δώσουν απάντηση στα ερωτήματα που τους ετέθησαν, τόσο οι θρησκευόμενοι όσο και οι μη θρησκευόμενοι έκαναν χρήση οπτικών περιοχών (όπως αυτές που ενεργοποιούνται όταν βλέπουμε μια εικόνα ή μια ταινία), κινητικών περιοχών αλλά και περιοχών που μας κάνουν να κατανοούμε τις σκέψεις και τις πράξεις των συνανθρώπων μας (αυτές οι τελευταίες περιοχές του εγκεφάλου που είναι και εξελικτικώς πιο... νεαρές σχετίζονται με την αποκαλούμενη «Θεωρία του Μυαλού»- «Τheory of Μind» -, την ικανότητα δηλαδή των ανθρώπων να αντιλαμβάνονται ότι οι άλλοι άνθρωποι αποτελούν όντα με δικές τους σκέψεις και προθέσεις). Είναι πάντως αξιοσημείωτο ότι στο τελικό στάδιο της επεξεργασίας του μυαλού σχετικά με τη θρησκευτική πίστη, στο τελικό εκείνο δίλημμα που δίνει την απάντηση στο αν το άτομο είναι πιστό ή όχι, δραστηριοποιούνταν περιοχές που σχετίζονται με τα ανθρώπινα συναισθήματα στην πιο πρωτόγονη μορφή τους, με λειτουργίες οι οποίες συνδέονται με το αυτόνομο νευρικό σύστημα. Μάλιστα όταν κάποιο άτομο είχε έντονη διαφωνία με κάποια θρησκευτική θέση που του ετίθετο, φαινόταν να «ανάβει» το κέντρο του εγκεφάλου που σχετίζεται με την αηδία και την αποστροφή σε ό,τι αφορά τις άλλες εκφάνσεις του.
Τι δείχνουν όλα αυτά με απλά λόγια; Οπως το εκφράζει ο ίδιος ο κ. Καπογιάννης «τα επίπεδα του εγκεφάλου που εμπλέκονται στην επεξεργασία των θρησκευτικών πεποιθήσεων είναι πολλά και στενά συνυφασμένα σαν ένα πολυεπίπεδο δίχτυ.Στην όλη διαδικασία εμπλέκονται τόσο παλαιότερες περιοχές του εγκεφάλου όσο και περιοχές που εξελίχθηκαν αργότερα».
Ο άυλος επιβλέπων
Ο έλληνας επιστήμονας τονίζει ότι επί έτη το κεντρικό ζήτημα τριβής μεταξύ των ειδημόνων είναι το αν η θρησκεία αποτελεί ένα ερέθισμα για το οποίο αναπτύχθηκαν ειδικώς περιοχές του εγκεφάλου ή αν για την επεξεργασία των θρησκευτικών ζητημάτων χρησιμοποιούνται ήδη υπάρχουσες περιοχές που επιτελούν και άλλες ευρύτερες λειτουργίες στο πλαίσιο του ανθρώπου ως κοινωνικού όντος. «Καταλήγουμε ότι η θρησκευτική πίστη που αποτελεί αποκλειστικό ίδιον του ανθρώπου αφορά σε αλληλεπίδραση παλαιότερων και νεότερων,στενά συνυφασμένων περιοχών του εγκεφάλου οι οποίες συνδέονται με το άτομο ως μέρος μιας κοινωνικής ομάδας.Είναι πιθανό ότι χωρίς την κοινωνικότητα του ανθρώπου δεν θα υπήρχε πίστη ούτε θρησκεία».
Για ποιον λόγο μπορεί να συμβαίνει αυτό; Κανένας δεν γνωρίζει. Ο κ. Καπογιάννης εκτιμά, πάντως, ότι «οι ανθρώπινες ομάδες που λειτουργούν ως σύνολο,εισάγοντας την έννοια του Θεού αισθάνονται ότι έχουν ένα κοινό σημείο αναφοράς,έναν άυλο επιβλέποντα που διασφαλίζει πιο εναρμονισμένες επίγειες σχέσεις και πράξεις.Οτιδήποτε έχει να κάνει με τη θρησκευτική πίστη είναι συνυφασμένο με τις κοινωνικές περιοχές του εγκεφάλου. Αυτό δεν μπορεί να είναι τυχαίο».
Φαίνεται ότι ο άνθρωπος έχει ανάγκη να πιστεύει στην εκάστοτε άνωθεν δύναμη για να βρίσκει τη δική του δύναμη να επιβιώνει στα καθ΄ ημάς, σε όλες εκείνες τις στιγμές της ζωής του που πρέπει να λειτουργήσει μέσα στην κοινωνική «κατοικία» του. Η επιστήμη δείχνει σε κάθε περίπτωση μια σίγουρη «κατοικία» του Θεού: η διεύθυνσή της βρίσκεται μέσα στον κοινωνικό εγκέφαλό μας...
