Αφροδίτη (μυθολογία)
Από τη Βικιπαίδεια, την ελε ύθερηεγκυκλοπαίδεια
Για τον ομώνυμο πλανήτη, δείτε: Αφροδίτη (πλανήτης).
Η Αφροδίτη είναι η θεά του έρωτα και της ομορφιάς της ελληνικής μυθολογίας.
Πίνακας περιεχομένων[Απόκρυψη] |
Η γέννηση της Αφροδίτης [Επεξεργασία]
Σύμφωνα με τον ομηρικό μύθο γεννήθηκε στην Πέτρα του Ρωμιού, μια ακτή της Πάφου στην Κύπρο. Σπρωγμένη από το Ζέφυρο στη θάλασσα, η θεά καλλωπίστηκε από τις θεραπαινίδες της Ώρεςκαι μεταφέρθηκε στον Όλυμπο, όπου παρουσιάστηκε στο Δία και τους υπόλοιπους θεούς. Σύμφωνα με την εκδοχή του Ησίοδου, η Αφροδίτη γεννήθηκε στα ανοιχτά των Κυθήρων από τον αφρό που δημιούργησαν τα γεννητικά όργανα του Ουρανού πέφτοντας στη θάλασσα μετά τον ακρωτηριασμό του από τον Κρόνο. Πάλι με τη βοήθεια του Ζέφυρου ταξίδεψε μέχρι την Πάφο. Πέρασε από τα Κύθηρα και κατόπιν κατευθύνθηκε στην Κύπρο. Τα Κύθηρα θεωρούνται το νησί της Ουράνιας Αφροδίτης, όπου και υπήρχε το πρώτο ιερό της στον Ελλαδικό χώρο. Ήταν γνωστή ως Αφροδίτη η "Πάφια", ενω ο Όμηρος στην Ιλιάδα την αναφέρει ως "Κυθέρεια θεά του έρωτα τροφός"
Οι έρωτές της [Επεξεργασία]
Ήταν σύζυγος του Ηφαίστου, αλλά περιγράφεται ως ερωμένη του Άρη, με τον οποίο φέρεται ότι απέκτησε τον Έρωτα, τον Δείμο και τον Φόβο. Με τον Ποσειδώνα έφερε στη ζωή τον Έρυκα, που έδωσε το όνομά του στο ομώνυμο βουνό της Σικελίας και τη Ρόδο, ενώ με το Διόνυσο, χάρη στη μαγική μεσολάβηση της Ήρας, γέννησε τον Πρίαπο. Γιος της θεωρείται επίσης ο Ερμαφρόδιτος, τον οποίο έφερε στη ζωή η θεά μαζί με τον Ερμή.
Αρχέτυπα [Επεξεργασία]
Η Αφροδίτη είναι ένα θηλυκό μυθολογικό αρχέτυπο. Σε όλο τον αρχαίο κόσμο έρχεται κανείς αντιμέτωπος με το αρχέτυπο της μητέρας θεάς. Όντας συνδεδεμένη με μια φαινομενικά ατελείωτη σειρά φαινομένων -αγάπη, γέννηση, θάνατο, γονιμότητα, πόλεμο, ύφανση, μαγεία, συγγένεια, γάμο, παρθενία, πένθος κ.λπ.– στη θεά απευθυνόταν το μεγαλύτερο κομμάτι της τελετουργικής δράσης που χαρακτηρίζει ένα σημαντικό κομμάτι του ανθρώπινου πολιτισμού. Οι τίτλοι της, που αποδίδουν τους τομείς επιρροής της είναι αναρίθμητοι: Βασίλισσα του ουρανού, Πολεμίστρια, Κόρη, Πόρνη, Μητέρα-γη, Βασίλισσα του κάτω κόσμου, κ.λπ. Παρόλο που η λατρεία της δε διαπερνά τον κόσμο πλέον, όπως στα αρχαία χρόνια, είναι ακόμα πολύ ζωντανή, μετουσιωμένη βαθμιαία και αφομοιωμένη στα αρχέτυπα της σύγχρονης θρησκευτικής εμπειρίας. Είναι γνωστό, για παράδειγμα, ότι διάφορες πτυχές της λατρείας της θεάς-μητέρας απορροφήθηκαν από τη λατρεία της Παρθένου Μαρίας1. Ο Ρόμπερτ Γκρέιβς (Robert Graves) ήταν σίγουρα σωστός, όταν έγραφε για τη μητέρα θεά ότι είναι «βαθειά στερεωμένη στη φυλετική μνήμη των Ευρωπαίων και είναι αδύνατον να την εξορίσει κανείς2.
Ανάμεσα στους αρχαίους πολιτισμούς είναι οι Έλληνες εκείνοι που περισσότερο από τους άλλους λαούς διατήρησαν τα πολύμορφα χαρακτηριστικά της μητέρας-θεάς στη λατρεία τους. Μια απλή αναφορά των ονομάτων Αφροδίτη, Μήδεια, Σκύλλα, Εκάτη, Αριάδνη και Αθηνά είναι αρκετή για να διεγείρει σημαντικές αρχετυπικές εικόνες. Κάθε μία από αυτές τις μορφές αντιπροσωπεύει ένα πρόσωπο της μητέρας θεάς. Σε μια πρώτη ματιά πιθανώς οι διαφορετικές μορφές φαίνεται να έχουν λίγα κοινά. Πράγματι, είναι η εξαιρετική ποικιλομορφία στη λατρεία της θεάς μητέρας, γεγονός που αντιστρατεύεται την προοπτική να βρεθεί ένας κοινός παρονομαστής στις πολύμορφες εκδηλώσεις της θεάς. Με τέτοια ποικιλομορφία είναι φυσικό το γεγονός ότι έγιναν διάφορες προσπάθειες να εξηγηθεί η λατρεία της θεάς μέσω ενός κοινού παρονομαστή. Έγιναν διαφορετικές υποθέσεις για τη θεά ως προσωποποίηση της Σελήνης3 της Γης4, μιας προϊστορικής φυλής των Αμαζόνων5, του ασυνείδητου6 κ.λπ.. Όμως καμία από αυτές τις θεωρίες δεν κέρδισε τη γενική αποδοχή, κυρίως επειδή καμία δεν μπορεί να ερμηνεύσει παρά μόνον λιγοστές ιδιότητες της θεάς και πολύ λιγότερο τις αναρίθμητες λεπτομέρειες του μύθου και της λατρείας της.
Κατά την άποψή μας, η ταύτιση της θεάς με τον πλανήτη Αφροδίτη -επιβεβαιωμένη στους πολυάριθμους πολιτισμούς της εγγύς ανατολής, και στους αβορίγινες του νέου κόσμου- είναι εκείνη που προσφέρει τον απαραίτητο κοινό παρονομαστή για την κατανόηση των μυθικών ιδιοτήτων της θεάς. Ας δούμε, λοιπόν, τις συμβολικές εικόνες και τα μυθολογικά θέματα που συνδέονται με τη μητέρα θεά -συμπεριλαμβανομένων των διάφορων μορφών της θεάς, έτσι όπως την προσωποποίησε η ελληνική σκέψη.
Αφροδίτη Ουρανία [Επεξεργασία]
Ακόμα και σήμερα, το όνομα Αφροδίτη προκαλεί εικόνες δελεαστικής ομορφιάς, αισθησιασμού και πάθους. Η θεά είναι καλύτερα γνωστή, ίσως, ως θεία προξενήτρια ή ως παράγων διέγερσης της αισθησιακής επιθυμίας. Στην Ιλιάδα, για παράδειγμα, η ζώνη της Αφροδίτης παρουσιάζεται ως ικανή για να ξυπνήσει την άμεση επιθυμία στα μάτια του κατόχου της7. Όπως επισημαίνει ο Μπάρκερτ, τα ρήματα που διαμορφώνονται από το όνομα της θεάς δείχνουν την πράξη της αγάπης, μια τάση ήδη ορατή στον Όμηρο8.
Η Αφροδίτη είναι διάσημη για τις σχέσεις της με τους διάφορους ήρωες και τους Θεούς. Η ερωτοτροπία της Αφροδίτης με τον Άρη ήταν πηγή διασκέδασης για τους θεούς του Ολύμπου και αποτέλεσε πιθανότατα αντικείμενο μιας αρχαίας λατρείας9. Η αγάπη της για τον Άδωνη τελείωσε τραγικά. Σύμφωνα με μια εκδοχή του μύθου, η θεά λέγεται ότι βούτηξε από τον βράχο της Λευκάδας, θλιμμένη για τον όμορφο νέο10. Το ειδύλλιό της με τον Αγχίση, τελικά, είναι μια από τις αρχαιότερες παραδόσεις που περιβάλλουν τη θεά11. Ο Gantz συνοψίζει το ρόλο της Αφροδίτης στο μύθο ως εξής: «Εκτός από Όμηρο και αυτές τις (σχετικά λίγες) ερωτικές συγκρούσεις, ο ρόλος της Αφροδίτης στο μύθο περιορίζεται στη βοήθεια των εραστών ή την τιμωρία εκείνων που απορρίπτουν την αγάπη»12.
Αναμφίβολα είναι δύσκολο να διακρίνουμε τη δράση ενός πλανήτη πίσω από τέτοιες αφηγήσεις. Όπως υπέδειξε η Τζέιν Χάρισον, όμως, υπάρχει μια αξιοπρόσεκτη τάση στον ελληνικό μύθο να αναλύονται οι αρχικά πολύμορφες θεές σε εξειδικευμένες μορφές με το πέρασμα του χρόνου. Μια τέτοια εξειδίκευση στη λειτουργία εμφανίζεται και στην περίπτωση της Αφροδίτης:
«Άλλο ένα σημείο που υποδεικνύει την ύστερη άφιξή της στην Ελλάδα είναι το γεγονός ότι στον Όμηρο εμφανίζεται ως εξειδικευμένη θεά, που σχετίζεται με ένα ανθρώπινο πάθος. Οι αρχαιότερες μορφές αυτών των θεοτήτων συνδύαζαν πολλές λειτουργίες. Όταν η μίξη των φυλών και η επιρροή της λογοτεχνίας συγκεντρώνει διάφορες τοπικές θεότητες, κατ' ανάγκην, για να διατηρηθεί η συνοχή, πρέπει να μοιραστούν οι λειτουργίες και οι ιδιότητες»13.
Όσον αφορά στην αρχαιότητα της λατρείας της Αφροδίτης στην αρχαία Ελλάδα, υπάρχει ένα θέμα. Ενώ η θεά ήδη ασφαλώς επιβεβαιώνεται στην πρώιμηεπική λογοτεχνία, το όνομά της είναι απόν από τη μυκηναϊκή θρησκεία, όπως τουλάχιστον μας γίνεται γνωστή από τις πινακίδες της Γραμμικής Β'. Πιθανότατα η λατρεία της θεάς ήρθε στηνΕλλάδα στην περίοδο 1200 - 800 Π.Κ.Ε.14. Ο Μπάρκερτ θεωρεί πως η προέλευση της Αφροδίτης παραμένει σκοτεινή, όπως και το όνομά της»15.
Από πού έφθασε όμως η Αφροδίτη στις ελληνικές ακτές; Για τον Όμηρο, τον Ησίοδο και άλλους πρώιμους συγγραφείς, η θεά συνδέθηκε στενά με την Κύπρο. Η Οδύσσεια αναφέρει την Πάφο ως πατρίδα της θεάς, ενώ η Ιλιάδα αναφέρει το Κύπρις ως το πιο κοινό επίθετό της16. Ό Ησίοδος την αναφέρει ως Κυπρογενή και Κυθηρεία.
Η αναζήτησή μας για την προέλευση της Αφροδίτης δε σταματά στην Κύπρο, στο γνωστό σημείο σύντηξης των ασιατικών θρησκευτικών αντιλήψεων. Σχεδόν όλοι οι κορυφαίοι μελετητές συναινούν ότι η λατρεία της Αφροδίτης έφθασε αρχικά στην Ελλάδα από την Εγγύς Ανατολή: «Πίσω από τη μορφή της Αφροδίτης στέκει καθαρά η σημιτική θεά της αγάπης, η Ιστάρ-Αστάρτη, θεϊκή σύζυγος του βασιλιά, βασίλισσα του ουρανού και εταίρα ταυτόχρονα»17. Αυτή η άποψη υποστηρίζεται από τους ίδιους τους Έλληνες. Ο Παυσανίας, για παράδειγμα, είχε την ακόλουθη άποψη: "Οι Ασσύριοι ήταν οι πρώτοι από την ανθρώπινη φυλή που λάτρεψαν την ουράνια [Αφροδίτη Ουρανία], κατόπιν ο λαός της Πάφου στην Κύπρο και των Φοινίκων στην Παλαιστίνη και ο λαός των Κυθήρων, που έμαθε τη λατρεία της από τους Φοίνικες»18. Ο Μπάρκερτ υποδεικνύει ότι η Αφροδίτη έχει πολλά κοινά χαρακτηριστικά με την Ιστάρ. Και οι δύο απεικονίζονται ως θεές της αγάπης και συνδέονται με ιεροτελεστίες της πορνείας, για παράδειγμα19. Η Αφροδίτη, όπως και η Ιστάρ, απεικονιζόταν οπλισμένη και την επικαλούνταν ως εγγυήτρια της νίκης.
Αστέρι του θρήνου [Επεξεργασία]
Εάν η λατρεία της Αφροδίτης απεικονίζει τις αρχαίες συλλήψεις που συνδέονται με τον πλανήτη Αφροδίτη, πρέπει να αναμένεται ότι η γνώση της μυθολογίας του πλανήτη θα βοηθήσει στην ερμηνεία των συγκεκριμένων λεπτομερειών της λατρείας της θεάς. Σκεφθείτε, για παράδειγμα, το σημαντικό ρόλο της Αφροδίτης ως θεάς θρηνωδού, προφανέστερο στις παραδόσεις που περιβάλλουν τον Άδωνι, ένα θεό που οι τελετουργίες του σχετίζονταν με την τελετουργική θρηνωδία20. Όπως έχουμε δει, η Αφροδίτη λέγεται ότι πήδηξε από τους βράχους Λευκάδας από την αγωνία της για το θάνατο του Άδωνη. Ο Gregory Nagy, ένας από τους πρώτους μελετητές του ελληνικού μύθου, ερμηνεύει το άλμα της Αφροδίτης από την άποψη των στερεότυπων κινήσεων του πλανήτη στον ουρανό: «Βουτώντας από τον λευκό βράχο εκείνη [η Σαπφώ] κάνει ό,τι και η Αφροδίτη με τη μορφή του Εσπερινού άστρου, βουτώντας πίσω από τον βυθισμένο Ήλιο, για να τον συναντήσει το επόμενο πρωί με τη μορφή του Αυγερινού21.
Το γεγονός ότι οι θρηνωδίες της Αφροδίτης σχετίζονται με τον πλανήτη επιβεβαιώνεται από τη βαβυλωνιακή παράδοση, στην οποία η Ιστάρ/Αφροδίτη ήταν γνωστή ως «αστέρι του θρήνου»22. Ίσως αυτό το επίθετο να προκαλεί σύγχυση βέβαια: Ποια πιθανή σχέση θα μπορούσε να υπάρχει μεταξύ ενός απόμακρου πλανήτη και των αρχαίων ιεροτελεστιών του πένθους;
Μια έρευνα για τις αρχαίες θεές-Αφροδίτες θα δείξει ότι οι περισσότερες απεικονίζονταν ως μεγάλες θρηνωδοί. Οι θρήνοι της Ινάνα για το θάνατο του Ντουμούζι λέγεται ότι τράνταξαν τα θεμέλια του ουρανού. Στην Καναανιτική παράδοση είναι παροιμιώδεις οι θρήνοι της Ανάτ για τον Βάαλ, ενώ στην αιγυπτιακή παράδοση η Ίσις περιπλανήθηκε σε όλο τον κόσμο απαρηγόρητη, ψάχνοντας τα υπολείμματα του Όσιρι: «Τον αναζητούσε ακούραστα, πλήρης θρήνων διέσχισε τη γη και δεν ξεκουράστηκε ώσπου να τον βρει»23.
Παρόμοιες παραδόσεις περιβάλλουν τη σκανδιναβική θεά Φρέγια, που ταυτίζεται συνήθως με την Αφροδίτη. Όπως αναγνώρισε ο Briffault πριν από πολλά χρόνια, Οι θρήνοι της Φρέγια συμμορφώνονται με ένα γενικό αρχέτυπο σύμφωνα με το οποίο «ήταν κυρίως περιπλανώμενη. Σαν την Ίσιδα στην αναζήτηση του Όσιρι, σαν την Ιώ και αναρίθμητες άλλες θεές, περιπλανιέται απαρηγόρητη σε αναζήτηση του Οντχρ ή Οντίν»24. Η ίδια ιδέα είναι προφανής στο Νέο Κόσμο, όπου η θεά Ιτζπαπαλότλ «περιπλανήθηκε θρηνώντας για την απώλεια του Ψαριού Βέλους»25.
Η φρυγική Κυβέλη προσφέρει ένα κλασικό παράδειγμα της θεάς ως θρηνωδού. Σύμφωνα με τον Διόδωρο, η θεά περιπλανιόταν στον κόσμο με ατημέλητα μαλλιά, θρηνώντας για τον θάνατο του Άττη. Το σημαντικότερο, ωστόσο, είναι ότι εδώ η Κυβέλη ταυτίζεται ως θρηνωδός με την Αφροδίτη26. Επίσης, όπως το "αστέρι του θρήνου" θεωρήθηκε θηλυκής μορφής, διαπιστώνουμε ότι και οι ιεροτελεστίες του θρήνου ήταν χαρακτηριστικά η ειδική επικράτεια των θηλυκών μορφών: «Αυτές οι ιεροτελεστίες και "θρήνοι" τελούνται σε όλες τις πρωτόγονες κοινωνίες από τις γυναίκες». Είναι ενδιαφέρον σε αυτό το σημείο να σημειώσουμε ότι τα θρηνητικά τελετουργικά σε όλη την υδρόγειο υποδεικνύουν γυναίκες με μαλλιά μπλεγμένα και λυτά στον άνεμο.
Λιοντάρι του ουρανού [Επεξεργασία]
Στον ίδιο ύμνο στον οποίο περιγράφεται ως «αστέρι του θρήνου», η Ιστάρ συγκρίνεται με βρυχώμενο λιοντάρι: (...) Ιρνινίτουμ (επίθετο της Ιστάρ), βρυχώμενο λιοντάρι, ας ηρεμήσει η καρδιά σου(...)27. Το γεγονός ότι ο πλανήτης Αφροδίτη ήταν το αντικείμενο αυτής της εικονοπλασίας επιβεβαιώνεται από διάφορες μαρτυρίες. Η Ινάνα, επίσης, (ως Αφροδίτη) περιγράφεται ρητά ως λιοντάρι στον ουρανό. Έτσι, ένας ύμνος επικαλείται την Ινάνα ως «λιοντάρι που λάμπει στον ουρανό»28. Σε έναν άλλο πρώιμο ύμνο, Ινάνα και Εμπίχ, η θεά παρουσιάζεται σαν καταιγίδα, σαν φοβερό λιοντάρι που εξαφανίζει καθετί εχθρικό
Επανειλημμένα η θεά-πλανήτης στην Βαβυλωνιακή μυθολογία συγκρίνεται με βρυχώμενο λιοντάρι στον ουρανό και δίκαια μπορεί να αναρωτηθεί κανείς. Θα μπορούσε οποιοσδήποτε σήμερα βλέποντας τον πλανήτη Αφροδίτη να τον περιγράψει με τέτοιους όρους; Στην ιερή εικονογραφία της Ιστάρ τα λιοντάρια είναι ευδιάκριτα ούτως ή άλλως29 και συνδέονται πιθανώς με τα λυτά μαλλιά της θρηνωδίας. Ο συσχετισμός αυτός δεν είναι αυθαίρετος, καθώς επιβεβαιώνεται από τα επιγραφικά κείμενα στα οποία η λυτή κόμη παρομοιάζεται συχνά με τη χαίτη του λιονταριού. Ένα δημοφιλές μοτίβο περιγράφει άλλωστε τα λιοντάρια να φέρουν το σύμβολο του άστρου. Διάφοροι μελετητές υποστηρίζουν ότι το σύμβολο του άστρου στο σώμα του λιονταριού υποδεικνύει πως ανήκαν στην Ιστάρ30. Όμως η λέξη κόμη ακόμα και σήμερα χρησιμοποιείται για να περιγράψει έναν κομήτη. Δεν είμαστε σίγουροι αν οι αρχαίοι μας πρόγονοι απέδιδαν την εικονογραφία του κομήτη στην Αφροδίτη. Ωστόσο, παραμένει μια αλληλουχία που δείχνει τη σχέση της Ιστάρ-Αφροδίτης με τον ουρανό και εξηγεί εν μέρει την εμμονή στις ουράνιες ιδιότητες του βρυχώμενου λιονταριού στους ύμνους προς την Ιστάρ.
Αφροδίτη Αρεία [Επεξεργασία]
Στην αρχαία Ελλάδα, ειδικά στην Σπάρτη, η Αφροδίτη λατρευόταν ως πολεμίστρια, όπως βεβαιώνεται από το επίθετο Αρεία. Όπως επεσήμανε ο Graz, αυτή η λατρεία θεωρείτο παράξενη από τους ίδιους τους Έλληνες: «Η ένοπλη Αφροδίτη της Σπάρτης προκάλεσε τα πνεύματα όσων ασχολήθηκαν με τα επιγράμματα και τη ρητορική των κλασικών χρόνων»31 Όμως, η σπαρτιατική λατρεία βρίσκει ένα παράλληλο θέμα στο νησί των Κυθήρων, όπου η Αφροδίτη Ουρανία απεικονιζόταν οπλισμένη. Ας προσθέσουμε εδώ, ή μάλλον ας θυμίσουμε, ότι αυτή θεωρείτο η αρχαιότερη λατρεία μιας θεάς που ούτως ή άλλως παίρνει μέρος στον πόλεμο με τον ένα ή τον άλλο τρόπο στο ομηρικό έπος.
Πώς, λοιπόν, πρέπει να κατανοήσουμε το ρόλο της θεάς Αφροδίτης ως πολεμίστριας; Η ελληνική μαρτυρία λίγο βοηθά στην προκειμένη περίπτωση. Οι θεοί της Ελλάδας, ακόμη και στο ηρωικό έπος είναι αρκετά εξευγενισμένοι. Ο καταλληλότερος οδηγός, λοιπόν, είναι η συγκριτική μυθολογία. Στον ασσυροβαβυλωνικό μύθο η θρηνωδός θεά είναι ταυτόχρονα και θεά πολεμίστρια. Αν στο ένα κείμενο η Ινάνα περιγράφεται ως λιοντάρι που ο βρυχηθμός του απειλεί να καταστρέψει τον ουρανό και τη γη, ένα άλλο κείμενο την περιγράφει ως θρηνωδό που η θρηνωδία της τραντάζει τα θεμέλια του κόσμου32.
Ο ουράνιος πόλεμος της Ινάνα είναι στην πραγματικότητα η αναταραχή που προκύπτει από την ταραγμένη της καρδιά. Ό,τι βρυχάται στον ουρανό έχει την ποιότητα της βροντής και της αστραπής που τραντάζει τον κόσμο συθέμελα. Όπως και οι αντίστοιχες πρώιμες θεότητες του σκανδιναβικού πανθέου –σχεδόν όλων των πανθέων ουσιαστικά- έτσι και εδώ αυτή η πρώιμη θηλυκή θεότητα συνδέεται με τα στοιχεία της φύσης. Η κλαγγή των όπλων και ο αχός της μάχης είναι η πλησιέστερη ανθρώπινη δραστηριότητα στην θεϊκή επενέργεια. Είναι φυσικό λοιπόν, στη διαδικασία εξανθρωπισμού των θεών να αποδώσει εικονιστικά ο άνθρωπος τη φύση τους ντυμένη με την πολεμική εξάρτηση33.
Παραπομπές - σημειώσεις [Επεξεργασία]
- 1: Βλ. Briffault R., The Mothers (New York, 1963): 378, 429 και Graves R., The White Goddess (New York, 1948): 393-397 ή το Hislop H., The Two Babylons (Neptune, N.J., 1959).
- 2: Graves R., The White Goddess (New York, 1948): 482.
- 3: Στο ίδιο
- 4: R. Briffault, The Mothers, (New York, 1963).
- 5: Helck W., Betrachtungen zur Grossen Göttin, (Munich, 1971)
- 6: Neumann E., The Great Mother (Princeton, 1974): 6.
- 7: Ιλιάδα 14:216
- 8: Burkert W., Greek Religion (Cambridge, 1985): 152 και Οδύσσεια 22:444
- 9: Οδύσσεια 8:266-364.
- 10: Βλ. Farnell L., The Cults of the Greek States, Vol. II (New Rochelle, 1977:. 650.
- 11: Ομηρικός Ύμνος εις Αφροδίτην, 53ff
- 12: Gantz T., Early Greek Myth (Baltimore, 1993: 104
- 13: Harrison J., Προλεγόμενα στη μελέτη της ελληνικής θρησκείας, Ιάμβλιχος, (Αθήνα, 1995-97).
- 14: Penglase C., Greek Myths and Mesopotamia (London, 1994):. 176 κ.ε.
- 15: Burkert W., ό.π..: 153.
- 16: Το ίδιο: 153. Σύμφωνα με τον C. Penglase, ό.π.: 176, «Η αρχαιότερη μαρτυρία για την Αφροδίτη είναι ο ναός της Πάφου».
- 17: Burkert W, ό.π.: 152.
- 18: Παυσανίου 1.14,7
- 19: Penglase C., ό.π.: 163
- 20: Farnell L., ό.π: 637, «Συναντάμε επίσης θρηνωδικές τελετουργίες στη λατρεία της Λευκοθέας, στις Θήβες και πιθανώς στην Κρήτη, σχεδόν όπου υπάρχει λατρεία της Αφροδίτης».
- 21: Nagy G., «The White Rock of Leukas», Harvard Studies in Classical Philology 77 (1973): 175
- 22: Stephens F., «Prayer of Lamentation to Ishtar», στο J. Pritchard ed., Ancient Near Eastern Texts (Princeton, 1969): 384.
- 23: Erman A., A Handbook of Egyptian Religion (London, 1907): 33.
- 24: R. Briffault, The Mothers, Vol. 3 (New York, 1927): 66
- 25: Brundage B., The Fifth Sun: Aztec Gods, Aztec World (Austin, 1983): 171
- 26: Farnell L., ό.π..: 633, 641
- 27: Foster B., Before the Muses: An Anthology of Akkadian Literature, Vol. 1 (Bethesda, 1993):. 512
- 28: Bruschweiler F., ό.π..: 150.
- 29: Cornelius I., «The Lion in the Art of the Ancient Near East: A Study of Selected Motifs», Journal of Northwest Semitic Languages XV (1989): 59-63.
- 30: Buren E. van, «An Additional Note on the Hair-Whirl», στο JNES IX (1950): 55
- 31: Graz F., "Women, War, and Warlike Divinities," in W. Eck et al eds. Zeitschrift fur Papyrologie und Epigraphik 55, 1984, p. 250
- 32: Cohen M., Sumerian Hymnology (Cincinnati, 1981: 148
- 33: Jacobsen T., The Treasures of Darkness (New Haven, 1976): 137
Βιβλιογραφία [Επεξεργασία]
- Briffault R., The Mothers (New York, 1963)
- Brundage B., The Fifth Sun: Aztec Gods, Aztec World (Austin, 1983)
- Buren E. van, «An Additional Note on the Hair-Whirl», στο JNES IX (1950)
- Burkert W., Greek Religion (Cambridge, 1985)
- Cohen M., Sumerian Hymnology (Cincinnati, 1981: 148
- Cornelius I., «The Lion in the Art of the Ancient Near East: A Study of Selected Motifs», Journal of Northwest Semitic Languages XV (1989)
- Erman A., A Handbook of Egyptian Religion (London, 1907)
- Farnell L., The Cults of the Greek States, Vol. II (New Rochelle, 1977)
- Foster B., Before the Muses: An Anthology of Akkadian Literature, Vol. 1 (Bethesda, 1993)
- Gantz T., Early Greek Myth (Baltimore, 1993)
- Graz F., "Women, War, and Warlike Divinities," in W. Eck et al eds. Zeitschrift fur Papyrologie und Epigraphik 55, (1984)
- Graves R., The White Goddess (New York, 1948)
- Jacobsen T., The Treasures of Darkness (New Haven, 1976)
- Harrison J., Προλεγόμενα στη μελέτη της ελληνικής θρησκείας, Ιάμβλιχος, (Αθήνα, 1995-97).
- Helck W., Betrachtungen zur Grossen Göttin, (Munich, 1971)
- Nagy G., «The White Rock of Leukas», Harvard Studies in Classical Philology 77 (1973)
- Neumann E., The Great Mother (Princeton, 1974)
- Penglase C., Greek Myths and Mesopotamia (London, 1994)
- Stephens F., «Prayer of Lamentation to Ishtar», στο J. Pritchard ed., Ancient Near Eastern Texts (Princeton, 1969)
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου