Απόσπασμα ομιλίας ΕΙ - Ε.Ν.D. ΚΥΠΡΟΥ στην Λακατάμια στις 25.2.2014 στο "Κέντρο Τεχνών Παπαρούνα" Αρχιεπισκόπου Μακαρίου 278, παρευρισκόμενος ο ηθοποιός Φώτος Φωτιάδης 


http://youtu.be/tbnNJ1r4Pew




ἓν τὸ σοφὸν μοῦνον λέγεσθαι οὐκ ἐθέλει καὶ ἐθέλει Ζηνὸς ὄνομα

Το εν, το οποίον μόνον είναι η φρόνησις, δεν θέλει και θέλει να καλείται μετά του Διός όνομα
Ηράκλειτος 19(32)

Η έννοια των 4 (τεσσάρων) πρώτων λέξεων, αυτού του αποσπάσματος του Ηρακλείτου, έχει ερμηνευθεί ποικιλοτρόπως. Αναλόγως με το πού παρεμβάλλομεν ή όχι ένα κόμμα, μεταξύ διαφόρων ομάδων λέξεων, πέντε διαφορετικές ερμηνείες προκύπτουν:

α΄) Το εν, το μόνον που είναι φρόνησις, δεν θέλει και θέλει να καλείται μετά του Διός όνομα.
β΄) Μόνον εν, η φρόνησις, δεν θέλει και θέλει να καλείται μετά του Διός ονόματος.
γ΄) Το εν, που μόνον είναι η φρόνησις, δεν θέλει και θέλει να καλείται μετά του Διός όνομα.*
δ΄) Η φρόνησις είναι εν μόνον, και δεν θέλει και θέλει να καλείται μετά του Διός όνομα.
ε΄) Η φρόνησις είναι εν, δεν θέλει και θέλει να καλείται μετά του Διός όνομα.

Ένα άλλο πρόβλημα τίθεται: ο Ηράκλειτος χρησιμοποιεί «Ζηνός» ως γενική της λέξεως «Ζευς», αντί της συνηθισμένης γενικής «Διός». Μερικοί σκέφτονται πως το κάνει με την πρόθεση να οικειοποιηθεί την λαϊκήν ετυμολογίαν, κατά την οποία «Ζηνός» προέρχεται από το «Ζην». Αρκετά βρίσκονται παραδείγματα αυτού του παραλληλισμού, π.χ., λέει ο Aισχύλος στις Ικέτιδες, στίχος 584: «Φυσίζοον γένος τόδε Ζηνός ἐστιν ἀληθῶς».

Εις τον του Πλάτωνος δε «Κρατύλον», όπου πολυάριθμες είναι οι ετυμολογικές ταχυδακτυλουργίες μεταφυσικής σημασίας, διαβάζομεν:

…ἔστι δέ οὐ ράδιον κατανοῆσαι, ἀτεχνῶς γὰρ ἔστιν οἷον λόγος τό τοῦ Διός ὄνομα· διελόντες δέ αὐτό διχῇ οἱ μὲν τῷ ἑτέρῳ μέρει, οἱ δὲ τῷ ἑτέρῳ χρώμεθα· οἱ μέν γάρ Ζῆνα, οἱ δὲ Δία καλοῦσιν· ...συμβαίνει οὖν ὀρθῶς ὀνομάζεσθαι οἷτος ὁ θεός εἶναι δι' ὂν ζῆν ἀεὶ πᾶσι τοῖς ζῶσιν ὑπάρχει· διείληπται δὲ δίχα, ὥσπερ λέγω, ἓν ὂν τὸ ὄνομα, τῷ «Διὶ» καὶ τῷ «Ζηνί» (Πλάτωνος «Κρατύλος», 396.α.2 – 396.β.3).

Δηλαδή: είναι δε εύκολον να κατανοηθεί, καθόσον το όνομα του Διός είναι λόγος ακέραιος, τον οποίο έρχονται οι άνθρωποι και τον διχοτομούν και, αφού τον διχοτομήσουν, άλλοι μεν χρησιμοποιούν το ένα μέρος, άλλοι δε το άλλο· γι’ αυτό άλλοι μεν τον αποκαλούν «Ζήνα», άλλοι δε «Δία»· ορθότατα, λοιπόν, ονομάζεται όπως ονομάζεται ο θεός αυτός, στον οποίο οφείλουν αιωνίως το ζην τους όλα τα ζωντανά όντα, (το δε όνομά του, ενώ ήταν ένα, ενιαίο και ακέραιο), έχει διχοτομηθεί, έχει διαιρεθεί, όπως είπα, σε δύο ονόματα: στο «Δία» και στο «Ζήνα» (απόδοσις: Εκδόσεις Πόλις).

Οι Στωικοί θα οικειοποιηθούν αυτήν την επιχειρηματολογίαν. Όμως, από την άλλην πλευράν, όπως «Ζηνός» είναι κοινόν εις την Ιλιάδα και τις τραγωδίες, άλλοι σχολιαστές σκέφτηκαν ότι ο Ηράκλειτος χρησιμοποιεί αυτόν τον τύπο άνευ προθέσεως, ευρίσκοντάς τον απλώς καλύτερα προσηρμοσμένον εις το ποιητικόν του ύφος.

* Η ερμηνεία που υιοθέτησε ο Κ. Reinhardt.