http://www.epanellinismos.com/index.php?option=com_fireboard&func=view&id=10625&catid=31#10625
Περί Θεών και Ανθρώπων (Πρωταγόρας)+βίντεο
Το δεύτερο «αιρετικό» πνεύμα της αρχαιότητας μετά το Δημόκριτο, που συνδέεται με τα Άβδηρα, είναι ο Πρωταγόρας. Οι αρχαίες πηγές μιλούν με σεβασμό για τον πνευματικό άνθρωπο που γεννήθηκε στα Άβδηρα στα 485 π.Χ., ταξίδεψε σε πολλές περιοχές του ελληνισμού και έγινε γνωστός, επηρεάζοντας πολύπλευρα την ελληνική σκέψη.
Πολυμαθής και δεινός ρήτορας δημιούργησε εχθρούς και φίλους, όπως μπορούμε να διαβλέψουμε στον περίφημο διάλογο του Πλάτωνα «Πρωταγόρας». Στο πρόσωπο του Αβδηρίτη σοφού εντοπίζουμε τα σημαντικότερα και αξιολογότερα χαρακτηριστικά του πνευματικού ρεύματος της σοφιστικής. Παρόλο που παλιότερα υπήρχε ένας κάθετος διαχωρισμός ανάμεσα στη φιλοσοφία και στη σοφιστική, στις μέρες μας γίνεται πλέον παραδεκτό ότι το μεγάλο πνευματικό ρεύμα, που ανθίζει στο μεσοδιάστημα μεταξύ περσικών πολέμων και πελοποννησιακού, στα χρόνια της πεντηκονταετίας, έδωσε πλούσιους καρπούς στους χώρους της επιστήμης και της τέχνης. Ο Θουκυδίδης, οι τραγικοί ποιητές, αλλά και πολλές απόψεις του ίδιου του Πλάτωνα είναι αδύνατο να ερμηνευθούν χωρίς τη γόνιμη παρουσία των σοφιστών και βέβαια του Πρωταγόρα. Να σημειώσουμε ότι ο Σωκράτης, τότε, θεωρούνταν σοφιστής. Στα μέσα του πέμπτου προχριστιανικού αιώνα γίνεται η σοφιστική επανάσταση, ο Διαφωτισμός της αρχαιότητας, με νέα θεματολογία, νέες μεθόδους, νέους γενικούς προσανατολισμούς. Αυτή τη γόνιμη περίοδο ο Πρωταγόρας βρίσκεται στην Αθήνα, γνωρίζεται με τον Περικλή, που του αναθέτει να συγγράψει το Σύνταγμα για την Πανελλήνια αποικία των Θουρίων (444 π.Χ.). Ο Πρωταγόρας έμεινε στην Αθήνα, όπου δίδασκε ως το 411 π.Χ.. Τότε ο Πυθόδωρος τον κατάγγειλε ως άθεο και αναγκάστηκε να εγκαταλείψει την Αθήνα. Τα βιβλία του κάηκαν δημόσια. Το πλοίο στο οποίο επιβιβάστηκε βούλιαξε
και ο Πρωταγόρας πνίγηκε, σε ηλικία εβδομηντατεσσάρων ετών. Έγραψε πολλά συγγράμματα, από τα οποία σώθηκαν ελάχιστα αποσπάσματα, «Περί θεών», «Αλήθεια ή Καταβάλλοντες», «Περί της εν αρχή κατιστάσεως»,«Αντιλογίαι». Η σημαντικότερη πηγή για να γνωρίσουμε τη σκέψη του Πρωταγόρα, είναι ο μεγάλος αντίπαλός του, ο Πλάτωνας. «Το πορτραίτο του Πρωταγόρα που μας δίνει ο Πλάτων στον ομώνυμο διάλογο δεν είναι, βέβαια, εντελώς αυθαίρετο και φανταστικό, αλλά δεν μπορούμε να πούμε ότι αποδίδει πιστά και χωρίς παραποιήσεις τα χαρακτηριστικά του σοφιστή», παρατηρεί ο Ηλ. Σπυρόπουλος.Από τα αποσπάσματα που διασώθηκαν και βρίσκονται συγκεντρωμένα στο βιβλίο του Η. Diels «Die Fragmente der Vorsokratiker», μπορούμε να σχηματίσουμε μια εικόνα για τους άξονες του Πρωταγόρειου στοχασμού. Για τους θεούς,διακήρυττε ότι είναι αδύνατο να αποφανθούμε. Ήταν αγνωστικιστής. Για τη γνώση, πίστευε ότι ο άνθρωπος με τις αισθήσεις και την εμπειρία μπορεί να φτάσει στην αλήθεια.
Εκεί που κυριολεκτικά καινοτόμησε ο Πρωταγόρας, και σ' αυτό τον ακολουθεί ο Σωκράτης, είναι η μετάθεση του ενδιαφέροντος από το αντικειμενικό στο υποκειμενικό, από τη φύση στον άνθρωπο, από το έξω στο μέσα. Ο άνθρωπος, για τον Πρωταγόρα, ο συγκεκριμένος άνθρωπος, μπαίνει στο κέντρο του ενδιαφέροντος. Στην πεντηκονταετία, όπου διαμορφώνεται το νέο δημοκρατικό πρότυπο λειτουργίας στην Αθήνα του Περικλή, ο άνθρωπος είναι πρωταρχικό σύστημα αναφοράς. Το άτομο (σύλληψη του Δημοκρίτειου στοχασμού) από τη φυσική περνά με τον Πρωταγόρα στην ιστορική του διάσταση: άτομο που λειτουργεί μέσα στην κοινωνία. Από τον υλικό ατομισμό του Δημόκριτου ο Πρωταγόρας προβαίνει σε μετατόπιση προς τον ανθρωπολογικό κοινωνικό ατομισμό. Έτσι, ο Πρωταγόρας δέχεται την εξέλιξη του πολιτισμού, τον κυρίαρχο ρόλο των συνθηκών στη διαμόρφωση ατόμου και κοινωνίας και τη δυνατότητα που έχει ο άνθρωπος όχι μόνο να γνωρίσει και ερμηνεύσει την πραγματικότητα αλλά και να την επηρεάσει διαμορφώνοντάς την κατά τις ανάγκες και βλέψεις του. Ο σχετικισμός των αξιών δεν είναι εμπόδιο για την εξέλιξη και την πρόοδο,αρκεί να λειτουργεί η δημοκρατία και ο διάλογος μέσα στην κοινωνία. Οι αντίθετες απόψεις για κάθε ζήτημα που μπορούν να τεκμηριωθούν, όταν αναγνωρίζονται ως ισοδύναμες, είναι βάση λειτουργίας της δημοκρατικής κοινωνίας των ατόμων -πολιτών -αυθύπαρκτων οντοτήτων. Οι αντίθετες απόψεις αυτές πρέπει να θεωρούνται διαλεκτικά και όχι διαζευκτικά. Ο Πρωταγόρας με τον τρόπο αυτό γίνεται προάγγελος της πολυκεντρικής πλουραλιστικής κοινωνίας. Επίσης, βλέπουμε ότι ο Πρωταγόρας και ο Δημόκριτος κινούνται σε συγκλίνοντες δρόμους, όχι, πιστεύουμε, τυχαία. Δεν είναι τυχαία, πάντως, η καταστροφή των έργων και των δύο «αιρετικών» πνευμάτων που ξεκίνησαν από τα μακρινά -προς την πλατωνική Αθήνα -Άβδηρα.
Πηγήhttp://alex.eled.duth.gr/Eldoseis/mous5/word17.html
2 Αποσπάσματα
1. «Για τους θεούς δεν μπορώ να γνωρίζω τίποτα: ούτε ότι υπάρχουν, ούτε ότι δεν υπάρχουν, ούτε τι λογής μορφή έχουν. Γιατί είναι πολλά τα όσα εμποδίζουν να γνωρίζουμε. Από τη μία το άδηλο του ζητήματος και από την άλλη η συντομία της ανθρώπινης ζωής.» απο το χαμένο βιβλίο του “Περί Θεών”. Η φράση διασώζεται από τον Διογένη το Λαέρτιο. (Επίσης βλ. Diels-Kranz, 80 Β4.) Για αυτή του τη δήλωση ο Πρωταγόρας εξορίστηκε και τα βιβλία του ρίχτηκαν στην πυρά.
Το πρωτότυπο: ἐν τῶι Περὶ θεῶν συγγράμματι· περὶ μὲν θεῶν οὐκ οἶδα __.
ἰδέαν. περὶ __. ἀνθρώπου.
περὶ μὲν θεῶν οὐκ ἔχω εἰδέναι, οὔθ᾽ ὡς εἰσὶν οὔθ᾽ ὡς
οὐκ εἰσὶν οὔθ᾽ ὁποῖοί τινες ἰδέαν· πολλὰ γὰρ τὰ κωλύοντα
εἰδέναι ἥ τ᾽ ἀδηλότης καὶ βραχὺς ὢν ὁ βίος τοῦ ἀνθρώπου
«Περί μέν θεών ουκ έχω ειδέναι, ούθ’ ως εισίν ούθ’ ως ουκ εισίν, ούθ’ οποίοί τινες ιδέαν: πολλά γάρ τά κωλύοντα ειδέναι, ή τ’ αδηλότης καί βραχύς ών ο βίος τού ανθρώπου».
2. «Πάvτων χρημάτων μέτρον άνθρωπος,των μην όvτων ως έστιν,των δε ουκ όvτων ως ουκ έστιν». (: Όλων των ανθρώπινων δημιουργημάτων μέτρο είναι ο άνθρωπος, για όσα υπάρχουν πώς υπάρχουν και για όσα δεν υπάρχουν πώς δεν υπάρχουν).
Και άλλοι:
Ο Αναξαγόρας (490-427 π.Χ.) απεφάνθη ότι ο ήλιος, η σελήνη και τα αστέρια, δεν είναι θεοί, αλλά πύρινες μάζες. Το ίδιο είχαν υποστηρίξει και ο Αναξίμανδρος, ο Αναξιμένης, ο Θαλής, ο Λεύκιππος, ο Δημόκριτος. Ο Πρόδικος (5ος αιών π.Χ.) υποστήριξε πως οι άνθρωποι της αρχαιότητας, θεωρούσαν ως θεούς ό,τι ήταν χρήσιμο για τη ζωή τους, όπως ο ήλιος, η σελήνη, τα ποτάμια οι πηγές, τα ζώα, κ.λ.π. (Ξενοφ. Απομν. 11,3), κάτι που θα μπορούσε να σημαίνει αναζήτηση συμβολισμών σε αυτά. Ο Πρόδικος δικάστηκε, θανατώθηκε (με κώνειο) και τα βιβλία του ρίχτηκαν στην πυρά. Επίσης ο Επίχαρμος (530-440 π.Χ.) θεωρούσε «τούς θεούς ανέμους, ύδωρ, γήν, ήλιον, πύρ, αστέρες» (Στοβ. Ανθ. 91,92).
Η απάντηση του Πρωταγόρα πως αντιμετώπισαν οι αρχαίοι τον κίνδυνο των ζώων, καθώς δεν στέκει η τοποθέτηση της χριστιανικής θρησκείας ότι ο Θεός έπλασε τα ζώα για να τρέφονται οι άνθρωποι• στην προϊστορική εποχή τα ζώα έτρωγαν τους ανθρώπους!
http://www.youtube.com/watch?v=pzP2IVKhAzo&feature=PlayList&p=A5D5F575595E1166&index=7
Νίκος Σάμιος
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου